طبقه بندی ابزارهای مالی

ابزارهای مالی

ابزارهای مالی ( دارایی ها و بدهی های مالی ) در طبقه بندی اقلام صورت وضعیت مالی بسیار گسترده هستند و یکی از انواع یادداشت های توضیحی مهم در صورت وضعیت مالی مربوط به این ابزارهاست. به تمامی اقلامی که قابلیت معامله داشته باشند، برای مثال پول نقد، ملک، سند رسمی یا قانونی، همانند برگه سهام، اوراق طبقه بندی ابزارهای مالی بهادار و اوراق قرضه که ارزش مبادله ای هم دارند و تمام اینها شامل دارایی های مالی و بدهی های مالی جاری و غیر جاری می شوند ابزارهای مالی گفته می شود.

تعداد ابزارهای مالی به قدری زیاد است که باعث شده این دارایی های مالی و بدهی های مالی یکی از طبقات استاندارد بین المللی گزارشگری مالی ( IFRS ) را دربر بگیرد. استاندارد IFRS شماره 9 با نام ‘ ابزارهای مالی ; شناخت و اندازه گیری ‘ طبقه بندی شده است.

بر طبق استاندارد شماره 9 کلیه دارایی های مالی که متعلق به یک سازمان هستند باید بر اساس مدل اندازه گیری بهای تمام شده مستهلک شده، یا ارزش منصفانه ( که سود و زیان یا سایر اقلام سود و زیان جامع را در بر می گیرد) ارزیابی و طبقه بندی شوند. همانند دارایی های مالی، سازمان تجاری باید بدهی های مالی را هم به جز در موارد خاص براساس مدل اندازه گیری بهای تمام شده مستهلک شده با استفاده از روش نرخ بهره موثر ارزیابی و اندازه گیری کند. مدلی که کسب و کار سازمان تجاری برای مدیریت دارایی های مالی به کار می برد و ویژگی های جریان نقدی قراردادی دارایی مالی مبنای ارزیابی این بدهی ها است.

راهکار برهان برای ابزارهای مالی ( دارایی ها و بدهی های مالی )

شناخت و اندازه گیری اولیه داراییها و بدهی های مالی

استاندارد بین المللی گزارشگری مالی شماره 9 می گوید یک دارایی طبقه بندی ابزارهای مالی مالی یا یک بدهی مالی توسط یک سازمان تجازی فقط زمانی در پایان سال مالی در صورت وضعیت مالی آن سازمان ارزیابی و شناسایی می شود که آن واحد تجاری، طرف شرایط قراردادی ابزار مالی باشد. طبق استاندارد بین المللی گزارشگری مالی شماره 9 مطالبات تجاری فاقد جزء تامین مالی بااهمیت، در زمان شناخت اولیه باید به قیمت معامله ارزیابی شوند. اگر از مطالبات تجاری چشم پوشی کنیم ، دارایی ها یا بدهی های مالی ( ابزارهای مالی ) که توسط سازمان تجاری در زمان شناخت اولیه براساس مدل ارزش منصفانه از طریق سود و زیان اندازه گیری نشده اند باید براساس ارزش منصفانه و آن دسته داراییها یا بدهی های مالی که به مدل ارزش منصفانه از طریق سود و زیان اندازه گیری شده اند باید به مدل ارزش منصفانه به اضافه یا منهای مخارج معامله قابل انتساب به تحصیل یا انتشار دارایی مالی یا بدهی مالی ارزیابی شوند.

اندازه گیری بعدی دارایی ها و بدهی های مالی

اساس اندازه گیری ابزارهای مالی که دارایی ها و بدهی های مالی را در بر می گیرد در حالت معمول به این صورت است که به مدل ارزش منصفانه از طریق سود وزیان اندازه گیری شوند. استثنائات باعث می شود در این حالت معمول تغییراتی رخ دهد. اگر یک دارایی به مدل ارزیابیِ بهای مستهلک شده یا ارزش منصفانه از طریق سایر اقلام سود و زیان جامع اندازه گیری شده باشد در اندازه گیری آنها تغییراتی رخ می دهد. اما بحث درباره بدهی های مالی به این صورت است که واحد تجاری تمام بدهی های مالی خود را به مدل بهای مستهلک شده با استفاده از روش نرخ بهره موثر ارزیابی می نماید. استثنائات این بدهی ها به این صورت است.

1. اگر یک بدهی مالی براساس ارزش منصفانه از طریق سود و زیان اندازه گیری شده باشد باید در اندازه گیری بعدی به ارزش منصفانه ارزیابی شود.
2. بدهی های مالی ایجاد شده در شرایطی که انتقال یک دارایی مالی، واجد شرایط قطع شناخت نیست یا هنگامی که رویکرد تداوم ارتباط به کار گرفته می شود.
3. قراردادهای ضمانت مالی در ابزارهای مالی
4. تعهدات مرتبط با ارائه تسهیلات به نرخی پایین تر از نرخ بهره بازار
5. مابه ازای احتمالی شناسایی شده توسط تحصیل کنند در یک ترکیب تجاری که استاندارد بین المللی گزارشگری مالی شماره 3 باید در مورد آن بکار گرفته شود.

در یادداشت ابزارهای مالی، اطلاعاتی در خصوص طبقات مختلف ابزارهای مالی و اجزای تشکیل دهنده آنها ارائه می شود.

آموزش حسابداری حقوق و مزایا

حسابداری حقوق و مزایا در دانشگاه های علوم پزشکی و سایر ادارات دولتی

طبقه بندی بازارهای مالی

بازارهای مالی بر پايه معیارهای متفاوتی قابل طبقه‌بندی هستند:

طبقه‌بندي بر اساس نوع دارايي

طبقه‌بندي بر اساس مرحله عرضه اوراق بهادار

طبقه بندي بر اساس سررسيد تعهدات مالي

بر اساس نوع دارايي، مي‌توان بازار اوراق بهادار را به دسته‌هاي زير تقسيم‌بندي كرد:

الف- بازار سهام در این بازار، سهام شرکت‌ها که نشانگر مالکیت دارنده آن در شرکت است، دادوستد می‌شود.

ب - بازار اوراق بدهی بازاری است که در آن ابزارهای با درآمد ثابت(اوراق قرضه) دادوستد می‌شوند.

ج - بازار ابزارهاي مشتق بازاري است براي معاملات ابزارهايي مبتني بر دارايي‌هاي مالي يا فيزيكي كه از آن جمله مي توان به اختيار معامله و قرارداد آتي اشاره كرد.

طبقه بندي بر اساس مرحله عرضه اوراق بهادار:

بازار دست اول (اولیه) شرکت‌ها، مؤسسات و بنگاه‌های اقتصادی برای تأمین منابع مالی مورد نیاز خود به مبالغ هنگفتی نیاز دارند كه اغلب این منابع را در مقابل واگذاری اوراق بهادار خود، به‌دست می‌آورند. واگذاری اوراق بهادار و تأمین اعتبار برای اولین بار در بازار دست اول انجام می‌شود. به عبارت دیگر در بازار دست اول، اوراق بهادار برای نخستین بار منتشر می‌شوند. براین اساس فروشنده اوراق بهادار در واقع همان ناشر اوراق بهادار است.

بازار دست دوم (ثانویه) پس از عرضه اوراق بهادار در بازار اولیه و به منظور آن ‌که این اوراق بتوانند مورد دادوستد قرار گیرند، به بازار دیگری نیاز است که به آن بازار ثانویه اوراق بهادار گفته می‌شود. در این بازار، اوراق قابلیت دادوستد پيدا مي‌كنند. وجود بازار دست دوم، صرفاً به این دلیل است که قابلیت نقدشوندگي اوراق بهادار منتشر شده در بازار دست اول را افزایش ‌دهد، ضمن این‌که شرایطی فراهم می‌آورد که قرض‌دهندگان و قرض‌گیرندگان در صورت طبقه بندی ابزارهای مالی لزوم به آسانی بتوانند تصمیمات سرمایه‌گذاری خود را تغییر داده، به فروش اوراق بهادار خریداری شده یا خرید اوراق بهادار دیگر اقدام نمایند.

دادوستد در بازار دست دوم به دفعات نامحدود انجام می‌شود و بنابراین با جابجا شدن مالکیت ابزارهای مالی قابل دادوستد در آن بازار، قدرت نقدشوندگی زیادی ایجاد می‌شود. در این حالت، از نقد شدن پیش از سررسید بدهی واحدهای متقاضی سرمایه یا ناشران اوراق بهادار جلوگیری می‌شود و در نتیجه ضربه‌های کمبود نقدینگی تأثیر محدودتری بر واحدهای سرمایه‌گذار خواهد داشت.

طبقه بندي بر اساس سررسید تعهدات مالی:

بنا به تعریف، بازار پول بازاری برای دادوستد پول و دیگر دارایی‌های مالی جانشین نزدیک پول است که سررسید کمتر از یک‌سال دارند. همچنین می‌توان از بازار پول به عنوان بازار ابزارهای مالی کوتاه مدت با ویژگی اندک بودن ریسک عدم پرداخت، نقدشوندگی و ارزش اسمی زیاد نام برد. تمرکز فعالیت این بازار در استفاده از ابزارهایی است که به اشخاص و بنگاه‌های تجاری این امکان را می‌دهند که به سرعت نقدینگی خود را به میزان مطلوب درآورند.

ب ) بازار سرمایه

برپایه طبقه‌بندی بازار مالی با نگرش به سررسید دارایی‌ها، بازار سرمایه به بازار دادوستد ابزارهای مالی با سررسید بیشتر از یک سال و دارایی‌های بدون سررسید اطلاق می‌شود. این بخش از بازار مالی نقش مهمتری در گردآوری منابع پس‌اندازی و تأمین نیازهای سرمایه‌گذاری واحدهای تولیدی دارد. بازار سرمایه نسبت به بازار پول بسیار گسترده‌تر است و از تنوع ابزاری بیشتری برخوردار است.

مهمترین کارکرد بازارهای مالی شامل بازارهای پول، سرمایه و بیمه در اقتصاد ملی، تجهیز منابع پس اندازی و هدایت آن به سوی فعالیتهای مولد اقتصادی است، ضمن آنکه تعیین قیمت وجوه و سرمایه، انتشار و تحلیل اطلاعات و توزیع ریسک اقتصادی نیز اغلب در شمار کارکردهای این بازارهاست.

ابزارهای مالی چیست؟

شاید در بسیاری از موارد اسم ابزارهای مالی به گوشتان خورده باشد ولی هیچ تعریفی از در ذهن خود ندارید. ابزار های مالی را می توان به صورت ساده اینگونه تعریف کرد که در واقع قراردادی است که به واسطه آن دارایی های مالی یک واحد تجاری افزایش و در مقابل بدهی مالی شرکت دیگر کاهش می یابد. برای مثال فرض کنید طبقه بندی ابزارهای مالی طبقه بندی ابزارهای مالی شما سهام یک شرکت را خریداری کرده اید، این برگه سهام برای شما یک دارایی مالی است زیرا قراردای است که در آینده به شما منافع می رساند و برای شرکتی که این سهام را منتشر کرده است یک بدهی مالی می باشد. در واقع می توان گفت در سال های اخیر استفاده از این ابزار ها برای تامین مالی و یا سرمایه گذاری در بین افراد و شرکت ها رواج بیشتری داشته است و به همین دلیل در حسابداری استانداردی هم در ایران و هم در استاندارد های بین المللی برای نحوه ارائه و گزارش این ابزار ها تدوین شده است که در ادامه به تشریح آن ها خواهیم پرداخت.
ابزار مالی: هر قراردادی که منجر به ایجاد یک دارایی مالی یک واحد تجاری شود و یک بدهی مالی یا یک ابزار سهامداری یک واحد تجاری دیگر باشد.
دارایی مالی: هر دارایی که: یا مبادله ابزارهای مالی با نهادی دیگر تحت شرایطی که به طور بالقوه برای واحد تجاری مطلوب است.
بدهی مالی: هرگونه قرارداد و یا تعهدی که به موجب آن می بایست وجه نقد و یا یک دارایی مالی به شرکت دیگری واگذار شود
یا مبادله ابزار های مالی با شرکت های دیگر تحت شرایطی که به طور بالقوه برای واحد تجاری مطلوب نباشد.
قرار‌دادی که از طریق ابزار‌های مالکانه خود واحد تجاری قابل تسویه است یا تسویه خواهد شد.
1. ابزار غیر‌مشتقه‌ای است که واحد تجاری در ازای آن، نسبت به تحویل تعداد متغیری از ابزارهای مالکانه خود واحد تجاری، متعهد است یا ممکن است متعهد شود؛ یا
2. ابزار مشتقه‌ای است که به روشی غیر از مبادله مبلغ ثابتی نقد یا دارایی مالی دیگر با تعداد ثابتی از ابزارهای مالکانه خود واحد تجاری، قابل تسویه است یا تسویه خواهد شد. برای این منظور، حق تقدمها، اختیارهای معامله یا امتیاز‌های خرید جهت تحصیل تعداد ثابتی از ابزارهای مالکانه خود واحد تجاری در ازای مبلغ ثابتی از هر واحد پول، در صورتی ابزار مالکانه محسوب می‌شود که واحد تجاری متناسب با تمام مالکان فعلی همان طبقه از ابزار‌های مالکانه غیر‌مشتقه خود، حق تقدمها، اختیارهای معامله یا امتیازهای خرید را اعطا کند. همچنین برای این منظور، ابزار‌های مالکانه خود واحد تجاری، شامل ابزار‌های مالی قابل ‌فروش به ناشر که طبق بند‌های 12 و 13 استاندارد 36 به عنوان ابزار مالکانه طبقه‌بندی می‌شود، ابزار‌هایی که واحد تجاری را تنها در زمان انحلال، به انتقال سهم متناسبی از خالص داراییهای خود به طرف دیگر، متعهد می‌کند و طبق بند‌های 14 و طبقه بندی ابزارهای مالی 15 به عنوان ابزارهای مالکانه طبقه‌بندی می‌شود، یا ابزار‌هایی که قرار‌داد‌هایی برای دریافت یا تحویل آتی ابزار‌های مالکانه خود واحد تجاری است، نمی‌باشد.

استاندارد حسابداری به طور واضح اشاره کرده است که موارد زیر جزء ابزار های مالی نیستند:

الف) دارایی های فیزیکی، به عنوان مثال موجودی کالا، دارایی، تجهیزات و تجهیزات، دارایی های اجاره ای و طبقه بندی ابزارهای مالی دارایی های نامشهود (حق ثبت اختراع، علائم تجاری و غیره)
(ب) هزینه های پیش پرداخت، درآمد معوق و اکثر تعهدات ضمانت.
(ج) بدهی ها یا دارایی هایی که ماهیت آنها قراردادی نیست.
ابزار مالی قابل ‌فروش به ناشر ابزار مالی است که به دارنده آن، حق فروش به ناشر را در ازای نقد یا دارایی مالی دیگر، می‌دهد یا به خودی خود، با وقوع رویدادهای آتی نامطمئن یا فوت یا بازنشستگی دارنده آن ابزار، به ناشر بازگردانده می‌شود.
بر اساس استاندار های بین الملل ابزار های مالی باید بر اساس محتوا و نه بر اساس شکل قانونی که دارند در حساب ها نگه داری شوند و نهاد هایی که آن ها را طبقه بندی ابزارهای مالی منتشر می کنند باید به خود ابزار و اجزای آن را به عنوان سایر بدهی های مالی طبقه بندی کنند.
طبقه بندی ابزار مالی به عنوان بدهی یا حقوق صاحبان سهام به موارد زیر بستگی دارد.
ماهیت قرارداد در هنگام شناسایی اولیه.
تعاریف بدهی های مالی و بدهی حقوق صاحبان سهام.

چگونه باید یک بدهی مالی را از یک ابزار حقوق صاحبان سهام تشخیص داد؟

ویژگی مهم یک بدهی، الزام به انتقال سود اقتصادی است. بنابراین یک ابزار مالی در صورت وجود یک تعهد قراردادی از طرف ناشر برای تحویل پول نقد یا دارایی مالی دیگر به دارنده یا مبادله ابزار مالی دیگری با دارنده تحت شرایط بالقوه نامطلوب برای ناشر، یک بدهی مالی است.
در طبقه بندی ابزارهای مالی مواردی که ویژگی مهم فوق الذکر برآورده نشود، در این صورت ابزار مالی یک ابزار حقوق صاحبان سهام است. استاندارد توضیح می دهد که اگرچه دارنده یک ابزار حقوق صاحبان سهام ممکن است حق تقسیم هر توزیع خارج از حقوق صاحبان سهام را داشته باشد، اما ناشر، تعهد یا قراردادی برای انجام چنین توزیعی ندارد. به عنوان مثال، یک شرکت موظف به پرداخت سود سهامداران عادی خود نیست. اگرچه ماهیت و شکل قانونی اغلب با یکدیگر مطابقت دارند، اما همیشه چنین نیست. به طور خاص، یک ابزار مالی ممکن است دارای شکل قانونی حقوق صاحبان سهام باشد، اما در اصل یک بدهی است. سایر ابزارها ممکن است ویژگی های هر دو ابزار سهام و بدهی های مالی را با هم ترکیب کنند.
به عنوان مثال، بسیاری از نهادها سهام ممتاز را منتشر می کنند که باید توسط صادرکننده برای یک مقدار ثابت (یا قابل تعیین) در تاریخ آینده ثابت (یا قابل تعیین) بازخرید شود. در مقابل، دارنده ممکن است حق داشته باشد از ناشر بخواهد سهام را در یک تاریخ خاص یا پس از آن برای مقدار مشخصی بازخرید کند. در چنین مواردی، صادر کننده تعهدی دارد. بنابراین این ابزار یک بدهی مالی است و باید به همین ترتیب طبقه بندی شود.
در خاتمه می توان گفت که استاندارد و مباحث مربوط به ابزار های مالی بسیار مهم و البته جزء پیچیده ترین مباحث در حسابداری می باشد که ما در این مقاله سعی کردیم تا به صورت کلی شما را با مفهموم ابزار های مالی آشنا کنیم و در مقالات بعدی به نحوه ارائه و محاسبه و گزارشگری آن می پردازیم. امیدوارم که این مقاله برای شما مفید بوده باشد. لطفا در صورت سوال و یا نیاز به هر گونه مشاوره در زمینه مالی و حسابداری، مالیاتی یا بیمه ای به سایت و یا اینستاگرام ما به آدرس HESABGOO مراجعه فرمایید.

در صورت نیاز به هرگونه خدمات مشاوره مالیاتی، مشاوره بیمه تامین اجتماعی و انجام خدمات از قبیل تهیه صورت های مالی و پیاده سازی سیستم و کنترل و راهبری و اجرای آن با همکاران ما در تیم حسابداری حسابگو تماس بگیرید و اطمینان داشته باشید که بهترین خدمات در انتظار شماست.

طبقه‌بندی ابزارهای مالی و استاندارد گزارشگری مالی بین‌المللی شماره ۹

فاطمه دادبه *
سمیه شریفی **
انتشار استاندارد گزارشگری مالی بین‌المللی شماره ۹ تحت عنوان ابزار مالی، بخشی از برنامه به منظور جایگزینی برای استاندارد حسابداری بین‌المللی شماره ۳۹ تحت عنوان، ابزار مالی - شناسایی و ارزیابی- است.

انتشار استاندارد گزارشگری مالی بین‌المللی شماره ۹ تحت عنوان ابزار مالی، بخشی از برنامه به منظور جایگزینی برای استاندارد حسابداری بین‌المللی شماره ۳۹ تحت عنوان، ابزار مالی - شناسایی و ارزیابی- است. استاندارد گزارشگری مالی بین‌المللی شماره ۹ بیانگر نتایج کاری به روز، توسط کمیته استانداردهای حسابداری بین‌المللی (IASB) در ترکیب با هیأت استانداردهای حسابداری مالی در ایالت متحده است تا استانداردهای مالی گزارشگری را ارتقا بخشد و در یک جا جمع کند. استاندارد گزارشگری مالی بین‌المللی شماره ۹ در نوامبر ۲۰۰۹ صادر شد و در ابتدا با طبقه‌بندی و ارزیابی دارایی‌های مالی سر و کار داشت. استاندارد گزارشگری مالی بین‌المللی شماره ۹ در تاریخ اکتبر ۲۰۱۰ به روز شد و بدهی‌های مالی را نیز شامل شد.

این مقاله تنها بر الزامات حسابداری مربوط به دارایی‎ها و بدهی‎های مالی تمرکز می‌کند.

می‌توان گفت، استاندارد گزارشگری مالی بین‌المللی شماره ۹ حسابداری دارایی‌های مالی را در مقایسه با استاندارد قبلی یعنی استاندارد حسابداری بین‌المللی شماره ۳۹ آسانتر کرده و بهبود بخشیده است. تعداد طبقه‌بندی‌ها از ۴ نوع طبقه‌بندی به ۳ نوع کاهش یافته است، زیرا طبقه دارایی آماده برای فروش در استاندارد گزارشگری مالی بین‌المللی شماره ۹ باقی نمانده است. این امر منجر به حذف نیاز به بازیافت سود و زیان‌هایی که قبلا به علت عدم شناسایی برای دارایی‌های مالی به حساب حقوق صاحبان سهام برده می‌شد، شده و پیچیدگی اطلاعات گزارشگری مالی را کاهش داده است.

تاکید بر حسابداری و گزارشگری به طبقه بندی ابزارهای مالی ارزش متعارف افزایش یافته است. استاندارد گزارشگری مالی بین‌المللی شماره ۹، همچنین میزان شناسایی را برای طبقه‌بندی و حسابداری دارایی‌های مالی کاهش داده و باعث ثبات گزارشگری اطلاعات مالی مربوط به دارایی‌های مالی و افزایش درک و قیاس آن اطلاعات شده است. اکنون استاندارد گزارشگری مالی بین‌المللی شماره ۹، دارایی‌ها را تحت سه سر فصل زیر طبقه‌بندی می‌کند:

طبقه‌بندی دارایی‌های مالی

۱. سود و زیان دارایی‌های مالی به ارزش متعارف (FVTPL)

این یک طبقه‌بندی عادی برای دارایی‌های مالی است و برای تمام دارایی‌های مالی به کار گرفته خواهد شد؛ مگر اینکه برای ارزیابی و کنترل به شیوه‌ای دیگر تخصیص داده شده باشند. این طبقه‌بندی شامل هرگونه دارایی مالی به کارگرفته شده برای اهداف معامله گری طبقه بندی ابزارهای مالی و نیز ابزار مشتقه است؛ مگر اینکه بخشی از آن برای توافق‌های پوشش ریسک تخصیص داده شده باشد. ابزار بدهی نیز برای ارزیابی و کنترل به این روش طبقه‌بندی خواهند شد مگر این که به درستی به دارایی‌های مالی ارزیابی شده به بهای تمام شده منقضی شده تخصیص داده شده باشند. برای شناسایی اولیه به ارزش متعارف معمولا هزینه متحمل شده است و این هزینه جدای از هزینه‌های معاملات خواهد بود که برای سود و زیان متحمل شده، به حساب گرفته شده است. ارزیابی مجدد به ارزش متعارف در هر تاریخ گزارشگری، با هر تغییری در ارزش متعارف که منجر به سود یا زیان سالانه می‌شود که به طور موثر بررسی زیان سالانه را در بر می‌گیرد، روی‌ می‌دهد.

۲. سود جامع دارایی‌های مالی به ارزش متعارف (FVTOCI)

این طبقه‌بندی برای ابزارهای حقوق صاحبان سهام به کار می‌رود و باید بلافاصله بعد از شناسایی اولیه تخصیص داده شود. این طبقه‌بندی به طور خاص برای منافع صاحبان سهام که یک واحد اقتصادی برای حفظ مالکیت بر مبنای تداوم فعالیت در نظر می‌گیرد، کاربرد دارد. شناسایی اولیه ارزش متعارف معمولا شامل هزینه‌های معاملات خرید است. عملیات حسابداری به طور خودکار شامل بررسی زیان با هر تغییری که در ارزش متعارف سود جامع در سال رخ می‌دهد، است. به محض عدم شناسایی، هر سود یا زیان بر اساس ارزش دفتری در تاریخ واگذاری است. یک نکته مهم این است که هیچ بازیافتی از مقادیری که قبلا به حقوق صاحبان سهام در دوره‌های حسابداری گذشته برده شده است، وجود ندارد. در عوض، در صورت عدم شناسایی یک واحد اقتصادی ممکن است انتخاب کند که یک مقدار از حقوق صاحبان سهام از سایر اجزای حقوق صاحبان سهام به سود انباشته یعنی به مبلغی که قبلا به حساب حقوق صاحبان سهام برده شده طبقه بندی ابزارهای مالی و اکنون می‌تواند آزاد شود، انتقال یابد.

۳. دارایی‌های مالی ارزیابی شده به بهای تمام شده منقضی شده

این طبقه‌بندی تنها برای ابزارهای بدهی به کار می‌رود و باید به محض شناسایی اولیه تخصیص یابد. برای تخصیص موثر، دارایی مالی باید دو آزمون را به شرح زیر پشت سر بگذارند:

• آزمون مدل کسب و کار - به منظور گذراندن این آزمون، واحد اقتصادی باید دارایی مالی را نگه دارد تا جریانات نقدی همراه با آن دارایی نقدی را طبق قرارداد وصول کند، اگر در غیر این صورت باشد، مانند زمانی که دارایی مالی نگهداری و سپس به منظور به دست آوردن سود، هنگام تغییرات در ارزش متعارف معامله می‌شود، آزمون رد می‌شود و دارایی مالی به طبقه‌بندی اصلی خود که در آن بر مبنای سود و زیان دارایی مالی به ارزش متعارف ارزیابی می‌شود، برمی‌گردد.

• آزمون مشخصه‌های جریان نقدی - به منظور گذراندن این آزمون، جریان‌های نقدی طبق قرارداد باید تنها شامل پرداخت بهره و سرمایه وصول شود؛ در غیر این صورت، آزمون رد می‌شود و دارایی مالی به طبقه‌بندی اصلی خود که در آن بر مبنای سود و زیان دارایی مالی به ارزش متعارف ارزیابی می‌شود، بر می‌گردد.

یک نمونه از دارایی مالی که در این آزمون رد می‌شود، اوراق قرضه قابل تبدیل است. در حالی که دریافت نرخ اسمی بهره پرداختنی توسط منتشر‌کننده اوراق وجود دارد و اوراق قرضه به سهام یا وجه نقد در تاریخ بعدی تبدیل خواهد شد، جریانات نقدی تحت تاثیر این حقیقت است که دارنده اوراق قرضه یک انتخاب در تاریخ بعدی که سهام یا وجه نقد را در زمانی که اوراق قرضه بازخرید می‌شود، دارد. نرخ بهره اسمی دریافت شده پایین تر از معادل دارایی مالی بدون حق تبدیل در تاریخ‌های بعدی خواهد بود. این طبقه‌بندی از دارایی مالی مستلزم بررسی سالانه در مورد شواهدی از امکان زیان است و اگر شواهدی وجود دارد باید بررسی زیان انجام شود. هر زمانی که این زیان مشخص شود باید به سرعت به حساب سود یا زیان به طور کامل برده شود. مشکلی که ممکن است در ارتباط با دارایی‌های مالی ارزیابی شده به ارزش متعارف ایجاد شود این است که آیا ارزش متعارف قابل اعتماد می‌تواند در تاریخ گزارشگری مشخص شود. برای دارایی‌های مالی ارز خارجی مبادله‌ای این یک پروسه نسبتا سرراست و آسان است. البته، اگر، دارایی‌های مالی مورد سوال در بورس مبادله نشوند، روش قاطعی برای تعیین ارزش متعارف در یک تاریخ خاص وجود نخواهد داشت و این منجر به اعمال قضاوت یا تجدید نظر می‌شود که می‌تواند قابلیت اطمینان یا رابطه هر یک از مقادیر محاسبه شده برای یک ارزش متعارف را از بین ببرد.

زیان دارایی‌های مالی

استاندارد گزارشگری مالی بین‌المللی شماره ۹ به طور موثر بررسی زیان دارایی‌های مالی را دربرمی‌گیرد که به ارزش متعارف، به عنوان هر کاهشی که در ارزش متعارف در سود یا زیان یا سود جامع برای یک سال بسته به طبقه‌بندی دارایی‌های مالی روی می‌دهد، ارزیابی می‌شود. برای دارایی‌های مالی تخصیص داده شده ارزیابی شده به بهای منقضی شده، یک واحد اقتصادی باید برآوردی در هر تاریخ گزارشگری از این که آیا شواهدی از زیان ممکن وجود دارد، انجام دهد، اگر این شواهد وجود داشت، سپس بررسی زیان باید انجام شود. اگر زیان شناسایی شد، باید فورا به حساب سود یا زیان برده شود. کمیت مبلغ بازیافتنی معمولا بر اساس ارزش فعلی جریان‌های نقدی آتی مورد انتظار برآورد شده در تاریخ بررسی زیان یا مبلغ تنزیل شده به ارزش فعلی بر اساس نرخ موثر بازده در تاریخی که دارایی مالی منتشر می‌شود، است.

طبقه‌بندی بدهی‌های مالی

استاندارد گزارشگری مالی بین‌المللی شماره ۹ در اکتبر ۲۰۱۰ به منظور شناسایی و ارزیابی بدهی‌های مالی به روز شد. اساسا شرایط استاندارد حسابداری بین‌المللی شماره ۳۹ در رابطه با بدهی‌های مالی هم اکنون در استاندارد گزارشگری مالی بین‌المللی شماره ۹ گنجانده شده است و نیاز به حسابرسی بدهی‌های مالی به شرح زیر دارند و الزاماتی که در مورد دارایی مالی باید کنترل شود، به شرح زیر است:

۱- سود و زیان بدهی‌های مالی به ارزش متعارف

مشابه طبقه‌بندی دارایی‌های مالی، این طبقه‌بندی در برگیرنده بدهی‌های مالی متحمل شده برای اهداف معاملاتی و نیز ابزار مشتقه خواهد بود که شامل توافق‌های پوشش ریسک نیست.

۲- سایر بدهی‌های مالی ارزیابی شده به بهای منقضی شده (FVTPL)

اگر بدهی‌های مالی سود و زیان بدهی‌های مالی به ارزش متعارف ارزیابی نشوند، به بهای تمام شده منقضی شده ارزیابی می‌شوند.

تاثیر کلی استاندارد گزارشگری مالی بین‌المللی شماره ۹ این است که تاکید بر حسابداری ارزش متعارف برای دارایی‌های مالی به جای استفاده از سایر روش‌های ارزیابی از قبیل بهای تمام شده منقضی شده یا بهای تمام شده تاریخی افزایش یافته است. به علاوه حسابداری زیان دارایی‌های مالی از پیچیدگی کمتری برخوردار است.

آشنایی کامل با بازارهای مالی و انواع آن

بازار مالی، واژهای است که در بسیاری از بازارها به کار میرود. به بازارهایی که در آنها تجارت، خرید و فروش انجام میشود، بازار مالی میگویند. معاملات اوراق بهادار مانند: اوراق سهام، اوراق قرضه، ارز و… در بازارهای مالی انجام میشود. از ویژگیهای این بازار میتوان به مشخص بودن قیمت و قوانین مربوط به هزینه معاملات اشاره کرد. قیمت اوراق بهادار در بازارهای مالی با توجه به عرضه و تقاضا تعیین میشود. با استفاده از بازارهای مالی ، شرکتها سرمایه مورد نیاز خود را برای انجام فعالیتهای جدید تامین میکنند.
زمانی که از بازارهای مالی صحبت میشود، اولین گزینه ای که به ذهن ما می‌رسد، بازار بورس و اوراق بهادار است، در صورتی که بازارهای مالی متعددی نیز مانند: بازار بورس، بازار طلا، بازار پول، بازار مسکن و… وجود دارد. یکی از راههای سرمایهگذاری، خرید دارایی های مالی است. از انواع داراییهای مالی میتوان به: سپردهگذاری در بانکها، صندوقهای بازنشستگی و انواع بیمهنامهها اشاره کرد.

بازارهای مالی بر اساس معیارها

بازارهای مالی بر اساس معیارها به سه دسته تقسیم میشوند:

• طبقهبندی بر اساس نوع دارایی
• طبقهبندی بر اساس مرحله عرضه اوراق بهادار
• طبقهبندی بر اساس سررسید تعهدات مالی

1- بازار مالی بر اساس نوع دارایی

بازار مالی بر اساس نوع دارایی به چند دسته تقسیم میشود. بازار سرمایه نیز بخشی از این بازارها میباشد. نمونه‌ای از این بازارها عبارتند از:

بازار سهام: که در آن، سهام شرکتها عرضه می‌شود.

بازار اوراق بدهی: بازاری که در آن، داد و ستد ابزارها با درآمد ثابت صورت می‌گیرد.

بازار ابزارهای مشتق: بازار معاملات ابزارهای مبتنی بر دارایی ‌های مالی يا فيزيكی (كه از آن جمله می‌‌توان به قرارداد اختيار معامله و قرارداد آتی اشاره كرد) می‌باشد.

در ادامه به طور کامل بازارهای مالی را به شما معرفی می‌کنیم.

2- بازار مالی بر اساس مرحله عرضه اوراق بهادار

بازارهای مالی بر این اساس به دو بازار اولیه و بازار ثانویه تقسیم می‌شوند.

بازار اولیه (Primary Market)

بازاری است که در آن دارایی‌های مالی خود با منابع بلندمدت را می‌توانید مبادله کنید. در این بازار، فروشنده اوراق بهادار با فروش این اوراق، وجه مورد نیاز خود را به دست می‌آورد.

بازار ثانویه (Secondary Market)

در این بازار، اوراق بهاداری که قبلاً منتشر شده، خرید و فروش می‌شوند. این بازار، سبب می‌شود که افراد از فروش اوراق خود و تبدیل آن به نقدینگی اطمینان یابند؛ همچنین این بازار، قیمت سهام‌های منتشر شده به عنوان عرضه اولیه را نیز مشخص می‌کند.

بازار ثانویه به دو دسته تقسیم می شود:

بازار سازمان یافته بورس اوراق بهادار (Stock Market)

بازار رسمی سرمایه است که در آن خرید و فروش سهام شرکتها و اوراق قرضه مؤسسات دولتی و خصوصی انجام می‌شود. بازار بورس اوراق بهادار نیز در این بازار قرار می‌گیرد. قیمت سهام در این بازار، با توجه به عرضه و تقاضا تعیین می‌شود.

بازار فرابورس (Over the Center Market)

دومین بازار سرمایه ایران، بازار فرابورس می‌باشد. این بازار همانند بازار بورس است، با این تفاوت که شرایط پذیرش در آن راحت تر از بازار بورس می‌باشد. این بازار به چهار دسته بازارا ول، بازار دوم، بازار پایه (زرد، نارنجی و قرمز) و بازار سوم تقسیم می‌شود.

برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه بازار فرابورس و تفاوت آن با بازار بورس به مقاله تفاوت بورس و فرابورس مراجعه کنید.

3-بازارهای مالی بر اساس سررسید تعهدات مالی

بازار پول

بازار پول، بازاری برای داد و ستد پول و ديگر دارایی‌های مالی جانشین نزدیک به پول (كه سررسيد كمتر از يك سال دارند) می باشد؛ همچنین از بازار پول، می‌توان با عنوان بازار ابزارهای مالی کوتاه‌مدت با ریسک کم در عدم پرداخت، نقدشوندگی و ارزش اسمی بالا نام برد.

در ادامه بازار پول را به طور کامل توضیح خواهیم داد.

انواع بازارهای مالی

بازارهای مالی به دو دسته تقسیم می‌شوند:

1 – بازار سرمایه (Capital market)

2 – بازار پولی (Money market)

بازار سرمایه (Capital market)

بازار سرمایه، نمونه‌ای از بازارهای مالی است که در آن داد و ستد ابزارهای مالی با سررسید بیشتر از یک سال و همچنین دارایی‌های که سررسید ندارند، انجام می‌شود. بازار سرمایه از مهمترین بازارها برای پس‌انداز و تأمین سرمایه شرکتها می‌باشد. از متداول‌ترین شکل مبادله مالی در بازار سرمایه، تامین مخارج مالی دولت می‌باشد.

ابزارهای بازار سرمایه

بازار سرمایه از دو ابزار برای داد و ستد استفاده می‌کند: ابزارهای تامین مالی دراز مدت و ابزارهای ویژه مدیریت خطر

ابزارهای تامین مالی دراز مدت

این ابزارها در بازارهای مالی به چند دسته تقسیم می‌شوند که در ادامه هرکدام را به طور کامل توضیح خواهیم داد.

سهام: بخشی از دارایی‌های یک شرکت یا واحد تولیدی است که دارندگان آن به اندازه سهمی که خریداری کرده اند، مالک آن شرکت می‌شوند.

سهام عادی: نوعی ابزار سرمایه‌گذاری است که نشانگر مالکیت دارندگان آن می‌باشد و به دو دسته سهام بانام و سهام بی نام تقسیم می‌شود.

سهام ممتاز: اوراق بهاداری است که دارندگان آن با توجه به درآمد و دارایی شرکت، در آن شریک می‌شوند. زمانی که قیمت سهام عادی بیشتر باشد، این سهام انتشار پیدا می‌کند.

اوراق قرضه: اسنادی هستند که به موجب آن، شرکت موظف است سالانه، سودی را به دارندگان آن پرداخت کرده و در زمان سررسید، اصل مبلغ را پرداخت کند.

اوراق مشارکت: اوراقی با سود علی‌الحساب است که در آن، شرکت متعهد می‌شود طی زمان مشخصی، سود و اصل پول را پرداخت کند.

ابزارهای ویژه مدیریت خطر

مقابله با ریسک ناشی از نوسانات قیمتی از کارکردهای مهم بازار سرمایه است. این کارکرد از طریق به‌ کارگیری ابزارهایی تحت عنوان ابزارهای مشتق انجام می‌شود. معامله ‌گران این ابزارها، با پذیرش هزینه‌ای کم، از ریسک زیاد نوسان قیمت جلوگیری کرده و آن را به سایر سرمایه‌گذاران منتقل می‌کنند.

از مهمترین ابزارهای مشتق بازار سرمایه که جزء بازارهای مالی می‌باشد، می توان به قرارداد اختیار معامله اشاره کرد. اختیار معامله، قراردادی بین خریدار و فروشنده است. در این قرارداد، خریدار حق خرید یا فروش مقداری معینی از دارایی درج شده در قرارداد را دارد. به عبارت دیگر، در این قرارداد، خریدار به ازای پرداخت هزینه حق معامله، دارایی درج شده در این قرارداد را خریداری کرده و در زمان مشخص و به قیمت تعیین شده، حق خرید و فروش آن را دارد.

از دیگر ابزارهای مشتق بازار سرمایه می‌توان به قرارداد تحویل آتی اشاره کرد. در این قرارداد، تحویل کمیت و کیفیت مشخصی از یک کالا با قیمت و زمان مشخص، تنظیم می‌شود. همچنین طبق این قرارداد، خریدار، مقدار مشخصی از یک کالا را با قیمت معینی از فروشنده تحویل می‌گیرد و فروشنده متعهد می‌شود این کالا را در زمان مشخص به خریدار تحویل دهد. تسویه قراردادهای آتی به صورت تحویل فیزیکی کالا می‌باشد‌.

بازار پولی (Money market)

بازاری است که در آن به داد و ستد پول و دارایی‌های دیگر (که سررسید آنها کمتر از یک سال است) می‌پردازند؛ همچنین ابزار مالی کوتاه مدت با ریسک کم و نقدشوندگی بالا نیز می‌باشد. این بازار با استفاده از ابزارها امکان نقدشوندگی را در مدت کم و به میزان مطلوب برای اشخاص و معامله گران فراهم می‌کند.

محل خاصی برای بازار پول در نظر گرفته نشده است. بطور کلی بانکها و موسسات غیر بانکی که در آنها داد و ستد ابزارهای مالی انجام می‌شود، بازار پول را تشکیل می‌دهند.

نهادهای بازار پول

بانک مرکزی و دیگر بانکها از قبیل، بانکهای تجاری و مؤسسات اعتباری غیربانکی از مهمترین نهادهای بازار پول به شمار می‌آیند. علاوه بر بانکها، شرکتهای تجاری، موسسات دولتی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری، کارگزاران و معامله‌گران و در نهایت سرمایه‌گذاران نیز در این بازار نقش مهمی ایفا می‌کنند.

ابزارهای بازار پول

اسناد خزانه: اوراق بهادار کوتاه مدتی هستند که توسط دولت منتشر می‌شوند و سررسید آنها سه ماه، شش ماه و یا یک سال می‌باشد. این اسناد هنگام فروش، کمتر از قیمت اسمی به فروش می رسند. این اوراق توسط بانک مرکزی منتشر می‌شود. اسناد خزانه، دارای ریسک کمتری هستند. در نتیجه، موسساتی که به دنبال سرمایه‌گذاری موقت در مکانی مطمئن هستند، این اسناد را خریداری می‌کنند.

برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه مقاله اسناد خزانه را مطالعه نمایید.

پذیرش بانکی: از جمله ابزارهای قدیمی و کوچک (به لحاظ حجم و مبلغ) پذیرش بانکی می‌باشد. این ابزار برای تأمین مالی کالاهایی که هنوز از فروشنده به خریدار منتقل نشده ‌ند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اوراق تجاری: اوراق قرضه کوتاه مدت با سررسید کمتر از یک سال می‌باشند. این اوراق، توسط شرکتهای مالی و غیرمالی منتشر می‌شوند. اوراق تجاری، روشی برای تأمین مالی شرکتها و همچنین به عنوان سرمایه میان مدت و کوتاه مدت مورد استفاده قرار می‌گیرند.

گواهی سپرده: از جدیدترین و مهمترین ابزارهای بازار پول و همچنین از مهمترین منابع تأمین مالی بانکهای تجاری به شمار می‌رود. در واقع، گواهی سپرده سندی است که توسط بانک منتشر می‌شود. این نوع سرمایه‌گذاری دو مزیت عمده دارد:

1. سرمایه‌گذار می‌تواند بازده پول خود را به دقت محاسبه کند.
2. زمان سررسید اصل و بهره گواهی نیز مشخص است.

گواهی‌های سپرده به دو بخش قابل انتقال و غیرقابل انتقال تقسیم می‌شوند. دارنده گواهی سپرده قابل‌ معامله، می‌تواند آن را قبل از تاریخ سررسید در بازار به فروش برساند. به همین دلیل، این گواهی‌ها از نقدشوندگی بالایی برخوردار هستند. گواهی‌های غیرقابل مبادله، قابل فروش مجدد نیستند و دارندگان آنها در صورت نیاز به وجه نقد، تنها با مراجعه به موسسه سپرده‌پذیر و با پرداخت جریمه در نظر گرفته، می‌توانند سپرده خود را از مؤسسه خارج کنند.

ساختار بازار سرمایه کشور

ساختار بازار سرمایه به زیرمجموعه های زیر تقسیم می‌شود:

1. سازمان بورس و اوراق بهادار
2. شورای عالی بورس
3. شركت بورس اوراق بهادار
4. شركت بورس كالای ايران
5. شركت سپرده گذاری مركزی اوراق بهادار و تسويه وجوه
6. نهادهای مالی شركت مديريت فناوری بورس تهران

1.سازمان بورس و اوراق بهادار

سازمان بورس و اوراق بهادار، اولین نهاد مربوطه به بازار سرمایه در نظر گرفته می‌شود. این سازمان در سال ۱۳۴۰ تأسیس شد و مؤسسه‌ای غیردولتی است که دارای حقوقی مستقل بوده و از محل کارمزدهای دریافتی و سایر درآمدها اداره می‌شود.

2. شورای عالی بورس و اوراق بهادار

شورای عالی بورس و اوراق بهادار، برای ساماندهی و توسعه بازار بورس و اوراق بهادار و همچنین نظارت عالیه بر اجرای قانون بورس و اوراق بهادار، تشکیل شده است.

از وظایف مهم شورای عالی بازار سرمایه می‌توان به تصویب سیاستهای کلان و خط مشی بازار و همچنین اعمال نظارت بر اجرای قانون بازار اوراق بهادار اشاره کرد.

3.شركت بورس اوراق بهادار

سازمان بورس و اوراق بهادار تهران در سال ۱۳۴۶ با عنوان ابزارهای متکی به بازار آزاد تأسیس شد. این شرکت به منظور تشویق بخش خصوصی برای حضور در اقتصاد تشکیل شد. مأموریت اصلی این شرکت، ایجاد بازاری منصفانه و شفاف با ابزارهای متنوع می‌باشد؛ همچنین نظارت بر فعالیت ناشران اوراق بهادار پذیرفته شده را نیز در دستور کار خود قرار داده است.

4.شركت بورس كالای ايران

شرکت بورس کالای ایران در مهر ماه سال 1386 با ادغام سازمان کارگزاران بورس فلزات تهران و بورس کالای کشاورزی، فعالیت خود را آغاز کرد. این بازار به چهار دسته تقسیم می‌شود:

1- بازار فیزیکی : در این بازار، انواع کالاهای قابل عرضه در بورس کالا مانند: مواد پتروشیمی، مواد شیمیایی، انواع مس، انواع مقاطع آهنی و. عرضه می‌شود.

2- بازار فرعی: کالاهایی مانند: ضایعات فلزی، املاک و . که در بازار فیزیکی پذیرش نمی‌شوند، در این بازار عرضه می‌گردند.

3- بازار مشتقه: در این بازار، قراردادهای اختیار معامله و آتی (که از نمونه های آن می‌توان به آتی سکه و آتی زعفران اشاره کرد) معامله می‌شود.

4- بازار مالی: این بازار که قراردادهای سلف موازی استاندارد، گواهی سپرده کالایی و صندوق سرمایه‌گذاری کالایی و… در آن داد و ستد می‌گردد، نمونه ای از بازار بورس کالا می باشد.

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد بورس کالا به مقاله چگونه وارد بورس کالا شویم مراجعه کنید.

5.شركت سپرده گذاری مركزی اوراق بهادار و تسويه وجوه

سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه (سمات)، شرکتی است که امور مربوط به ثبت،‌ نگهداری، انتقال مالکیت اوراق بهادار و تسویه وجوه را انجام می‌دهد. این شرکت از طریق افزایش کارایی پایاپای، تسویه معاملات و کاهش هزینه های معاملاتی، نقش مهمی برعهده دارد.