بازار اوراق بدهی

تجارب شرکت تأمین سرمایه سپهر در تعهد پذیره‌نویسی اوراق بهادار
تجارب شرکت تأمین سرمایه سپهر در بازارگردانی اوراق بهادار

اوراق بدهی چیست؟

همانطور که توضیح داده شده اوراق بدهی یکی از انواع اوراق بهادار است و انتشار اوراق بدهی از سوی شرکت‌های مختلف، روشی برای تامین نقدینگی است و شرکت ها به جای متوسل شدن به روش‌هایی مانند دریافت وام از بانک، تامین مالی جمعی صورت می‌گیرد از این رو هم سرمایه‌گذاران به سود در آینده دست پیدا می‌کنند و هم شرکت‌های ناشر اوراق می‌توانند پروژه‌های‌شان را پیش ببرند. در این مقاله بر آنیم موارد بیشتری را در خصوص اوراق بدهی توضیح دهیم:

انواع اوراق بدهی :

• اوراق خزانه دولتی
• اوراق صکوک شرکتی
• اوراق مرابحه
• اوراق استصناع
• اوراق منفعت
• گواهی سپرده

اوراق خزانه اسلامی (اخزا)

اسناد خزانه اسلامی یا دولتی به اخزا نیز معروف است. دولت به منظور پرداخت بدهی که در قبال طرح های تملک دارایی های سرمایه ای ایجاد شده اوراقی با سر رسید معین را به قیمت اسمی به طلبکاران غیر دولتی خود اعطا می کند.

اوراق صکوک شرکتی (صُکوک)

اوراق صکوک که به ابزارهای مالی اسلامی معروف هستند دارای قابلیت معامله در بازارها را دارند. این اوراق دارای ارزش مالی یکسانی هستند. معامله این دسته از اوراق بنا به یکی از قراردادهای مورد تأیید دین اسلام تعریف شده‌اند و صاحبان اوراق به صورت مشاع مالک یک یا مجموعه‌ای از دارایی‌ها و منافع حاصل از اوراق مذکور می‌شوند.

اوراق مشارکت دولتی و شرکتی

اوراق مشارکت دولتی و شرکتی به نوعی از اوراق بهادار می‌گویند که دولت یا ارگان‌های مرتبط با آن یا شرکت‌های دولتی یا خصوصی برای تامین اعتبار و بودجه مالی لازم برای طرح‌ها و پروژه‌های زیرساختی و عمرانی خود منتشر می‌کنند.

اوراق مرابحه

اوراق مرابحه هم از جمله اوراقی است که صاحبان آن به شکل مشاع، مالک یک دارایی هستند و بازدهی ثابتی دارند. ضمن اینکه می‌توان این اوراق را در بازار ثانویه به فروش رساند.

اوراق استصناع

اوراق استصناع به عنوان اوراق بهادار با بازدهی ثابت است که هدف از آن به وجود آوردن ابزاری برای تامین مالی پروژه‌های مختلف است. در علم فقهی و حقوقی، استصناع به قراردادی گفته می شود که یکی از طرفین ساخت و تحویل پروژه ای معین را در زمان مشخص با دریافت مبلغ معین برای طرف دوم را به عهده یگیر.

اوراق منفعت

اوراق منفعت از جمله اسناد مالی بهاداری است که مالکیت صاحب آن بر مقدار معین خدمات یا منافع آینده از یک دارایی بادوام را نشان می‌دهد و در ازای پرداخت مبلغ معینی به وی منتقل می‌شود. در واقع، شبیه حق اقامتی است که در یک هتل به شما می‌دهند یا حق بهره‌مندی از خدماتی که یک دانشگاه در یک سال تحصیلی در اختیارتان قرار می‌دهد.

گواهی سپرده

این نوع از اوراق بهادار این حق را به دارنده گواهی سپرده می دهد تا سود سپرده را دریافت کند. هر گواهی سپـرده، تاریخ سررسید و یک نرخ سود ثابت دارد.

اوراق بدهی دارای ویژگی‌های زیر است:

1. دارای تاریخ سررسید است. اوراق در زمان انتشار یک زمان پایان دوره ای برای آنها در نظر گرفته می شود که به آن تاریخ سر رسید گفته می شود و در آن زمان دارنده معادل ارزش اسمی اوراق به دارنده باز پرداخت می شود. منظور از ارزش اسمی همان اصل مبلغ اوراق است.
2. نرخ سود اسمی اوراق به صورت دوره ای تا زمان سر رسید اوراق بدهی به بازار اوراق بدهی سرمایه‌گذار پرداخت می‌شود.
3. قابلیت نقدشوندگی بالا: چنانچه یک فرد نخواهد تا زمان سررسید اوراق خود برای دریافت ارزش اسمی آن منتظر بماند می‌تواند به سادگی در بازار سرمایه، اوراق خود را به فردی دیگر بفروشد. این اوراق به قیمت بازار به فردی دیگر می‌رسند. قیمت بازار هم به عوامل و عناصر متعددی وابسته است.
4. نرخ سود تا سررسید: منظور این است که اگر شخصی اوراق بدهی را در همان نخستین روزی خریداری کند که منتشر شده‌اند، نرخ سود برابر با نرخ سود اسمی خواهد بود. اما اگر بعد از انتشار اوراق اقدام به خرید کند باتوجه به اینکه اوراق با قیمت بازار خریداری شده، نرخ سودی که به آن تعلق می گیرد برابر نرخ سود تا سررسید خواهد بود. در بیشتر موارد، خرید و فروش‌های اوراق بدهی با نرخ سود تا سررسید است. یعنی، قیمت خرید و فروش اوراق بدهی در بازار از روند بازار و زمان خرید و فروش تبعیت می‌کند و هر لحظه قیمت اوراق در بازار، مقادیر خاصی است.

شیوه خرید اوراق قرضه

اوراق بدهی در فرابورس و بازار اصلی خرید و فروش می‌شوند. یادتان نرود که برخی از اوراق بدهی دارای سودهای دوره‌ای با دوره‌های پرداخت متفاوت و نرخ سود اسمی هستند اما برخی دیگر بدون پرداخت سود دوره‌ای ارائه می‌شوند. برای صدور اوراق بدهی از سوی یک شرکت باید شرایط زیر رعایت شده باشد:

• شرکت باید یک شرکت سهامی عام باشد، بنابراین شرکت‌های سهامی خاص نمی‌توانند اوراق قرضه منتشر کنند.

• لازم است که از تاریخ ثبت شرکت سهامی عام دو سال کامل گذشته باشد.

• در اساسنامه شرکت اجازه انتشار و صدور اوراق بدهی تصریح شده باشد در غیر این صورت بنا به پیشنهاد هیئت مدیره و اجازه و تصویب مجمع عمومی فوق العاده و اصلاح اساسنامه شرکت می تواند اقدام به صدور اوراق قرضه کند.

معیارهای انتخاب اوراق بدهی برای سرمایه‌گذاری

زمانی که بحث سرمایه‌گذاری مطرح می‌شود باید همیشه به دنبال اوراقی بود که ریسک و خطر کمتری را به شما تحمیل می‌کنند. از میان اوراق بدهی مختلفی که نام برده شد، سرمایه‌گذاری در کدام‌ یک با ریسک و خطر کمتری همراه است؟ اجازه بدهید تا با تعریف معیارهایی در این زمینه به شما در انتخاب بهتر کمک کنیم. توجه به موارد زیر می‌تواند شما را در سرمایه‌گذاری بهتر یاری کند. پس اگر قصد خرید اوراق بهادار دارید باید به معیارهای زیر درباره آنها توجه داشته باشید:

• نرخ سود سالیانه

نرخ سود سالیانه

در خرید اوراق بدهی باید به شاخص‌های عملکردی آنها دقت شود. نرخ سود سالیانه را در بخش‌های قبلی هم توضیح دادیم اما اجازه بدهید که بار دیگر از آن در اینجا یاد کنیم. اگر بازار اوراق بدهی شخصی اوراق بدهی را در نخستین روز انتشار بخرد، نرخ سود برای او نرخ سود اسمی خواهد بود. اما اگر بعد از انتشار اوراق و به قیمت روز بازار خرید کنند و تا تاریخ سررسید آن را نگهداری کنند نرخ سود تا سررسید یا YTM به آن تعلق می گیرد. در زمان خرید اوراق باید به این موضوع دقت کرد.

اصل تنزیل

اصل تنزیل بر مبنای همان منطق ارزش زمانی پول استوار هست. برای مثال هزار تومان امروز بیشتر از هزار تومان فردا دارای ارزش است. در بازار بدهی قیمت اسمی اوراق بدهی یعنی همان مبلغ که در زمان سر رسید اوراق دریافت می‌نمایید کاملا مشخص است. قیمت فعلی اوراق را هم اصول عرضه و تقاضای بازار تعیین می‌کند. در خرید اوراق بدهی باید به اصل تنزیل دقت شود.

ریسک نکول ( ناشر و ضامن اوراق ریسک )

ریسک نکول اوراق یعنی ناشر اوراق قادر به بازگرداندن اصل پول سرمایه‌گذاران در زمان سررسید نباشد به همین خاطر باید در هنگام خرید اوراق به ناشر و ضامن آن توجه شود. اگر دولت منتشر کننده اوراق بدهی باشد، ضامن آن هم خزانه و وزارت دارایی خواهد بود. پس از آنجا که دولت ورشکسته نمی‌شود، ریسک چنین نوعی از سرمایه‌گذاری بسیار اندک و نزدیک به صفر خواهد بود. اما اگر ناشر اوراق بدهی شرکت‌ها باشند، احتمال وجود خطراتی در مسیر سرمایه‌گذاری وجود خواهد داشت. از آنجا که شرکت‌ها در زمان ورشکستگی نمی‌توانند بدهی خود را به صاحبان اوراق بازگردانند، نیاز به وجود ضامن‌هایی پیش می‌آید که توانایی پرداخت اصل پول و سود صاحبان اوراق را دارند. به همین خاطر است که در هنگام خرید اوراق قرضه باید به ضامن شرکت ها هم دقت کنید.

ریسک نقد شوندگی

ریسک نقدشوندگی یعنی سرمایه گذار به راحتی نمی‌تواند برای اوراق خود خریدار پیدا کند. این مشکل در صورتی به وقوع می‌پیوندد که حجم معاملات یک سهم یا اوراق اندک باشد. اما اگر حجم معاملات سهام یا اوراق بهادار بالا باشد، خرید و فروش به سادگی در بازار صورت خواهد گرفت. نقد شوندگی از معیارهای مهم جهت خرید و فروش عنوان می‌شود. نقد نشدن اوراق، ریسک زیادی برای سرمایه‌گذار به همراه خواهد داشت. پس باید به آن دقت زیادی شود و بنا به آن تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاری صورت بگیرد.

بازار بدهی

گاه شرکت‌ها تمایل دارند به جای به کارگیری منابع مالکان یا شرکای جدید، از طریق استقراض، نیازهای مالی خود را تأمین کنند. در این صورت بنگاه‌های اقتصادی می‌توانند به جای استفاده از واسطه‌های مالی نظیر بانک، با انتشار اوراق بدهی مستقیماً از بازارهای مالی، منابع مورد نیاز خود را تجهیز نمایند.
تأمین مالی به وسیله بدهی زمانی اتفاق می‌افتد که شرکت، منابع مالی مورد نیاز خود جهت تأمین مخارج طرح‌های سرمایه‌گذاری و یا سرمایه در گردش را با فروش ابزارهای بدهی به افراد و یا سرمایه‌گذاران نهادی جذب نماید. در این روش، افراد یا مؤسسات نیز به‌عنوان اعتباردهندگان شناخته شده و اصل و سود اوراق را در مواعد تعیین شده دریافت می‌نمایند.

مزایای تأمین مالی از طریق بازار سرمایه نسبت به بانک‌ها
امکان تأمین مالی مبالغ بالاتر از طریق بازار سرمایه: بانک‌ها معمولاً از ریسک‌پذیری پایینی برخوردار هستند و سقف وام اعطایی آن‌ها محدود بوده و به رتبه اعتباری شخص متقاضی تسهیلات بستگی دارد.
تأمین مالی توسط بانک‌ها عمدتاً برای دوره‌های زمانی کوتاه‌مدت تعریف شده، در حالی‌که تأمین مالی از طریق بازار سرمایه در جهت تأمین مالی میان‌مدت و بلندمدت می باشد.
تنوع بیشتر ابزارهای تأمین مالی در بازار سرمایه نسبت به بازار پول.
امکان شناور بودن نرخ سود اوراق بدهی در بازار سرمایه.
امکان بازپرداخت اصل اوراق در سررسید (در بازار سرمایه عموماً سود اوراق در مواعد سه ماهه، شش ماهه و . پرداخت شده و اصل مبلغ تأمین مالی در سررسید اوراق پرداخت می گردد.)
تأمین مالی از طریق انتشار انواع اوراق بدهی به‌ شرح زیر انجام می‌پذیرد: نقش شرکت تأمین سرمایه سپهر در بازار تأمین مالی ایران
خدمات مشاوره تأمین مالی از ارائه مشاوره‌های لازم در خصوص ویژگی‌ها و الزامات روش‌های تأمین مالی از طریق انتشار اوراق بهادار آغاز می‌شود.
شركت تأمين سرمايه سپهر پس از بررسي وضعیت مالی و اعتباری شرکت‌ها ، توجیه‌پذیری اقتصادی و مالی طرح‌های توسعه و پروژه‌های جدید آن‌ها، بازار اوراق بدهی اقدام به تهيه بسته تأمين مالي متناسب با شرایط متقاضی نموده و ضمن انجام اقدامات اجرایی لازم و تهیه مستندات مورد نیاز سازمان بورس و اوراق بهادار، نسبت به اخذ مجوز انتشار و عرضه عمومی اقدام می‌نماید.
تأمین سرمایه سپهر، علاوه بر ارائه مشاوره تأمین مالی و انجام اقدامات لازم به منظور انتشار انواع اوراق بدهی، ایفای سمت‌های تعهد پذیره‌نویسی و بازارگردانی اوراق بهادار را نیز بر عهده می‌‌گیرد.

تجارب شرکت تأمین سرمایه سپهر در تعهد پذیره‌نویسی اوراق بهادار
تجارب شرکت تأمین سرمایه سپهر در بازارگردانی اوراق بهادار

آشنایی با ارکان بازار اوراق بهادار

آیا میدانید با توجه به تحریم‌های روسیه علیه برخی کشورها و تیره شدن روابط تجاری با آنها, در حال حاضر می‌توان گفت یکی از بهترین بازارهای صادراتی محصولات و میوه ایران کشور روسیه است. با رعایت اصول و استراتژی می‌توان قسمت عمده ای از بازار کالاهای وارداتی به روسیه را تصاحب کرد.

سود مرکب چیست؟

سود مرکب، سودی ترکیب‌ شده و مضاعف است. به عبارت دیگر، در محاسبه سود مرکب، علاوه بر سودی که به واحدهای سرمایه‌گذاری تحت تملک سرمایه‌گذار تعلق می‌گیرد، سود ناشی از ذخیره‌ی سودها نیز افزوده بازار اوراق بدهی می‌گردد.

مبنای اسلامی محاسبه سود سپرده‌ها چگونه است؟

«سرمایه گذاری اسلامی»،«مدیریت اسلامی ثروت»،«سرمایه گذاری در اوراق بهادار اسلامی»،«سود حلال»،«سود مورد تایید متشرعان»،«سود اسلامی» و… مفاهیمی است که این روزها در حوزه بازار مالی و سرمایه گذاری بسیار شنیده می شود. مواردی از این دست در سال های اخیر محل مناقشه بازار اوراق بدهی میان صاحبنظران مالی و بانکی از یک طرف و کارشناسان مذهبی و فقهی از سوی دیگر بوده است. در مطلب پیش روی شما « مبنای اسلامی محاسبه سود سپرده‌ها» مورد بررسی قرار گرفته و نکاتی درخصوص تورم و تاثیر آن بر دارایی افراد درج شده است.

بهترین زمان برای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های‌ با درآمد ثابت را بشناسید

در هر سرمایه‌گذاری‌ای، یکی از دغدغه‌های اصلی سرمایه‌گذار میزان بازدهی است و میزان بازدهی در هر بازار و ابزاری به زمان ورود به آن بستگی دارد. همانطور که می‌دانید، یکی از راه‌های کسب سود مطمئن و بدون ریسک، سرمایه‌گذاری در صندوق‌های با درآمد ثابت است

بازار بدهی چیست؟

بازار بدهی - که اغلب بازار اوراق قرضه، بازار با درآمد ثابت یا بازار اعتبار نامیده می شود - نامی است که به همه معاملات و انتشار اوراق بدهی داده می شود. دولت ها معمولاً اوراق قرضه صادر می کنند تا سرمایه خود را برای پرداخت بدهی ها یا بهبود زیرساخت ها تأمین کنند. شرکت های سهامی عام نیز زمانی که نیاز به تامین مالی پروژه های توسعه کسب و کار یا حفظ عملیات جاری دارند، اوراق قرضه صادر می کنند.

درک بیشتر بازار بدهی

بازار بدهی به طور کلی به دو بخش مختلف تقسیم می شود: بازار اولیه و بازار ثانویه. در بازار اولیه معاملات به طور مستقیم بین ناشران اوراق قرضه و خریداران آن انجام می شود. در اصل، بازار اولیه باعث ایجاد و انتشار اوراق بدهی کاملاً جدید می شود که قبلاً به مردم عرضه نشده بودند.

در بازار ثانویه، اوراق بهاداری که قبلاً در بازار اولیه فروخته شده اند، در تاریخ های بعدی خرید و فروش می شوند. سرمایه گذاران می توانند این اوراق را از یک کارگزار خریداری کنند که به عنوان واسطه بین طرف های خرید و فروش عمل می کند. این اقلام در بازار ثانویه ممکن است در قالب صندوق‌های بازنشستگی، صندوق‌های سرمایه گذاری مشترک و بیمه‌نامه‌های بیمه عمر بسته‌بندی شوند (در میان بسیاری از ساختارهای محصول دیگر).

تاریخچه ای از بازار بدهی

اوراق بدهی بسیار طولانی تر از سهام معامله شده اند. در واقع، وام هایی که قابل واگذاری یا انتقال به دیگران بودند، در اوایل در بین النهرین باستان ظاهر شدند، جایی که بدهی های بر حسب واحد وزن دانه می توانستند بین بدهکاران مبادله بازار اوراق بدهی شود. در واقع، سابقه اسناد بدهی ثبت شده به 2400 سال قبل از میلاد برمی گردد؛ به عنوان مثال، یک لوح گلی کشف شده در نیپور (عراق کنونی)، موید این موضوع است. این لوح در واقع تضمینی برای پرداخت غلات و عواقب ذکر شده در صورت عدم بازپرداخت بدهی را ثبت می کرده است.

بعدها، در قرون وسطی، دولت ها شروع به صدور بدهی های دولتی به منظور تأمین مالی جنگ ها کردند. در واقع، بانک انگلستان، قدیمی ترین بانک مرکزی جهان که هنوز وجود دارد، برای جمع آوری پول برای بازسازی نیروی دریایی بریتانیا در قرن هفدهم از طریق انتشار اوراق در بازار بدهی تأسیس شد. اولین اوراق بدهی خزانه داری ایالات متحده نیز برای کمک به تأمین مالی ارتش، ابتدا در جنگ استقلال از پادشاهی بریتانیا، و مجددا به شکل «اوراق آزادی» برای کمک به جمع آوری بودجه برای جنگ جهانی اول منتشر شد.

بازار بدهی برای اوراق شرکتی نیز بسیار قدیمی است. شرکت‌های دارای مجوز اولیه مانند شرکت می‌سی‌سی‌پی قبل از انتشار سهام، اسناد بدهی را منتشر کردند. این اوراق مانند تصویر زیر به صورت «ضمانت» یا «گارانتی» صادر شده و به صورت دستی برای دارنده اوراق نوشته شده است.

انواع بازار بدهی

بازار بدهی عمومی را می توان به اوراق بدهی زیر تقسیم کرد که هر کدام مجموعه ای از ویژگی های خاص خود را دارند.

اوراق بدهی شرکتی

شرکت‌ها اوراق قرضه شرکتی را برای جمع‌آوری پول به دلایل مختلفی منتشر می‌کنند، مانند تأمین مالی عملیات جاری، گسترش خطوط بازار اوراق بدهی تولید، یا افتتاح تأسیسات تولیدی جدید. اوراق قرضه شرکتی معمولاً ابزارهای بدهی نسبتا بلندمدتی را توصیف می کنند که سررسید حداقل یک ساله دارند.

اوراق قرضه شرکتی معمولاً به عنوان درجه سرمایه گذاری یا با بازده بالا (یا "ناخواسته") طبقه بندی می شوند. این طبقه بندی بر اساس رتبه اعتباری اختصاص یافته به اوراق بدهی و ناشر آن است. درجه سرمایه گذاری رتبه ای است که نشان دهنده یک اوراق با کیفیت بالا است که ریسک نکول نسبتاً پایینی را ارائه می دهد. شرکت‌های رتبه‌بندی اوراق قرضه مانند Standard & Poor’s از عناوین مختلفی استفاده می‌کنند که از حروف بزرگ و کوچک "A" و "B" تشکیل شده است تا رتبه کیفیت اعتباری اوراق را شناسایی کنند.

اوراق قرضه ناخواسته اوراق قرضه‌ای هستند که نسبت به اکثر اوراق صادر شده توسط شرکت‌ها و دولت‌ها خطر نکول بیشتری دارند. اوراق قرضه در واقع بدهی یا قولی است که برای پرداخت سود به سرمایه گذاران همراه با بازگشت اصل سرمایه در ازای خرید اوراق داده می شود. اوراق قرضه ناخواسته نشان دهنده اوراق بدهی صادر شده توسط شرکت هایی است که از نظر مالی دچار مشکل هستند و در معرض خطر بالای نکول یا عدم پرداخت سود خود یا بازپرداخت اصل سرمایه به سرمایه گذاران هستند. اوراق قرضه ناخواسته اوراق با بازدهی بالا نیز نامیده می شود زیرا بازده بالاتر برای کمک به جبران هر گونه خطر نکول مورد نیاز است. این اوراق دارای رتبه اعتباری زیر BBB- از S&P هستند.

اوراق بدهی دولتی

همانطور که احتمالا بدانید، یکی از راه حل های دولت ها، به عنوان مثال برای جبران موقت کسری بودجه، استفاده از بازار بدهی می باشد. اوراق بدهی دولتی با پرداخت ارزش اسمی مندرج در گواهی اوراق قرضه در تاریخ سررسید توافق شده، خریداران را جذب می کند، در حالی که بعضی از آنها در طول مسیر نیز پرداخت های سود دوره ای را به همراه دارند. این ویژگی، اوراق قرضه دولتی را برای سرمایه گذاران محافظه کار جذاب می کند. از آنجایی که بدهی های دولتی توسط دولتی پشتیبانی می شود که می تواند از شهروندان خود مالیات بگیرد یا پول چاپ کند تا پرداخت ها را پوشش دهد، این اوراق به طور کلی کم خطرترین نوع اوراق بدهی محسوب می شوند.

در ایالات متحده، اوراق قرضه دولتی به عنوان اوراق خزانه داری شناخته می شود که تا کنون فعال ترین و نقدشونده ترین بازار اوراق قرضه امروزی است. اسناد خزانه داری (T-Bill) یک تعهد کوتاه مدت بدهی دولت ایالات متحده است که توسط وزارت خزانه داری با سررسید یک سال یا کمتر پشتیبانی می شود. اسکناس خزانه (T-note) یک اوراق بدهی قابل فروش دولت ایالات متحده با نرخ بهره ثابت و سررسید بین یک تا 10 سال است. اوراق قرضه خزانه داری (T-bond) نیز اوراق بدهی دولتی صادر شده توسط دولت فدرال ایالات متحده است که سررسید آنها بیش از 20 سال است.

اوراق بدهی شهری

در ایالات متحده، ایالت ها، شهرها، مناطق ویژه و سایر نهادهای دولتی که به دنبال جمع آوری پول نقد برای تامین مالی پروژه های مختلف هستند، از بازار بدهی استفاده کرده و اقدام به صدور اوراق بدهی به صورت محلی می کنند. اوراق قرضه شهرداری معمولاً در سطح فدرال معاف از مالیات هستند و همچنین می توانند در سطوح مالیاتی ایالتی یا محلی نیز معاف از مالیات باشند، که آنها را برای سرمایه گذاران واجد شرایط مالیاتی جذاب می کند.

شاخص های بازار بدهی

همانطور که به عنوان مثال شاخص‌ S&P 500 عملکرد سهام را دنبال می‌کند، شاخص‌های بزرگ اوراق قرضه مانند شاخص اوراق قرضه بلومبرگ، عملکرد سبد اوراق بدهی شرکتی را دنبال و اندازه‌گیری می‌کنند. بسیاری از شاخص های اوراق قرضه اعضای شاخص های گسترده تری هستند که عملکرد پرتفوی اوراق بدهی جهانی را اندازه گیری می کنند.

شاخص اوراق قرضه دولتی/شرکتی بلومبرگ، یک شاخص معیار مهم است که مانند سایر شاخص‌های معیار، استانداردی را در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌دهد که براساس آن می‌توانند عملکرد یک صندوق یا اوراق بهادار را ارزیابی کنند. همانطور که از نام آن پیداست، این شاخص شامل اوراق قرضه دولتی و شرکتی می شود. این شاخص شامل ابزارهای بدهی شرکتی با درجه سرمایه گذاری با صدور بالاتر از 100 میلیون دلار و سررسید یک ساله یا بیشتر است. این شاخص یک شاخص معیار بازده کل برای بسیاری از صندوق‌ها و ETF های اوراق قرضه است.

بازار بدهی در مقابل بازار سهام

هر دو بازار سهام و بازار بدهی تمایل دارند بسیار فعال و با نقدشوندگی بالا باشند اما اوراق بدهی از چند جهت با سهام متفاوت است. اوراق قرضه نشان دهنده تامین مالی از طریق بدهی است، در حالی که سهام تامین مالی از طریق حقوق صاحبان سهام است. اوراق بدهی نوعی اعتبار است که به موجب آن وام گیرنده (یعنی صادرکننده اوراق) باید اصل سرمایه مالک اوراق قرضه را به اضافه سود اضافی در طول مسیر بازپرداخت کند. سهام به سهامدار حق بازگشت سرمایه را نمی دهد و تنها در پایان هر سال در صورتیکه عملیات شرکت سودآور بوده باشد، بسته به سیاست شرکت، مقداری از این سود بین سهامداران تحت عنوان سود نقدی تقسیم می شود. به دلیل حمایت های قانونی و تضمین های موجود در اوراق بدهی مبنی بر بازپرداخت به طلبکاران، اوراق قرضه معمولاً ریسک کمتری نسبت به سهام دارند و بنابراین بازار اوراق بدهی بازده مورد انتظار کمتری را نیز دارا می باشند. از آن سو، سهام ذاتاً ریسک بیشتری نسبت به اوراق قرضه دارند و بنابراین پتانسیل بیشتری برای سود بیشتر یا زیان بیشتر دارند.

مزایا و معایب بازار بدهی

اکثر کارشناسان مالی توصیه می کنند که یک سبد دارای تنوع مناسب، مقداری به ابزارهای بازار بدهی تخصیص داشته باشد. اوراق بدهی نقدشونده و دارای نوسانات کمتری نسبت به سهام هستند، اما به طور کلی بازده کمتری را در طول زمان ارائه می دهند و ریسک اعتبار و نرخ بهره را نیز به همراه دارند. بنابراین، اختصاص درصد بالایی از پرتفوی به اوراق قرضه در طولانی مدت، می تواند بیش از حد محافظه کارانه باشد.

مانند هر چیز در دنیای بازارهای مالی، اوراق بدهی مزایا بازار اوراق بدهی و معایب خود را دارند:

مزایا:

• دارای ریسک و نوسان کمتر نسبت به سهام
• اوراق قرضه شرکتی و دولتی از فعال ترین و نقد شونده ترین بازارها می باشد.
• در صورت ورشکستگی یک شرکت، دارندگان اوراق قرضه نسبت به سهامداران ارجحیت دارند.

معایب

• بازدهی کمتر نسبت به سهام
• قرار گرفتن در معرض ریسک نکول و ریسک تورم

جمع بندی

در این مطلب با مفهوم و کاربرد بازارهای بدهی آشنا شدیم. به طور خلاصه میتوان گفت:

تحولات بازار اوراق بدهی در بازار سرمایه ایران

بازار اوراق بدهی با آغاز سال ۱۴۰۰، بعد از طی یک دوره نسبتاً رکودی دوماهه، روند صعودی خود را آغاز کرده و تا خردادماه نیز ادامه داد، اما مجدداً در تیرماه با کاهش ارزش روبه‌رو شد، در این ماه سهم دستگاه‌های مختلف از انتشار اوراق بدهی تغییری نکرد و همچنان بخش دولتی ۸۳ درصد از حجم اوراق را به خود اختصاص داده است، سهم عمده اوراق دولتی مربوط به اوراق مرابحه و اسناد خزانه است. ارزش بازار بدهی در تیرماه بیش از ۱/۳ درصد کاهش یافت تا رشد ۱/۱ درصدی خود در خردادماه را تا حدودی خنثی کند. همچنین رشد ارزش اوراق بدهی در بورس و فرابورس به‌ترتیب معادل ۰/۲ – درصد و ۰/۸ درصد بوده که نسبت به میانگین ماهانه سال قبل و فروردین‌ماه ۱۴۰۰، رشدهای کمتری را تجربه کرده است. کاهش ارزش بازار در شرایطی رخ داده است که با توجه به اینکه عموماً در زمان کسری بودجه، استفاده از منابع بانک مرکزی مطرح می‌شود و این رویکرد افزایش پایه پولی را به دنبال دارد، احتمال بروز شوک جدید تورمی را افزایش داده است.

ارزش بازار بدهی
ارزش بازار اوراق بدهی در تیرماه ۱۴۰۰ با کاهش روبه‌رو شد و از ۳۵۸ هزار و ۹۰۰ میلیارد تومان در پایان خردادماه به ۳۵۴ هزار و ۱۴۰ میلیارد تومان رسید. به عبارتی، نخستین ماه تابستان امسال با افت در ارزش بازار بدهی آغاز شد، موضوعی که با توجه به روند سه‌ماهه قبلی نشان می‌دهد سال ۱۴۰۰ تا تیرماه، سال خوبی برای بازار بدهی نبوده است. با توجه به اینکه بازار بدهی نتوانسته است مطابق با پیش‌بینی‌های انجام‌شده رشد کند، تحقق درآمدهای قانون بودجه از این محل با ابهام روبه‌رو است.

برای مطالعه متن کامل به ماهنامه بورس ویژه آذرماه ۱۴۰۰ شماره ۱۹۷ مراجعه نمایید.

تیغ دو لبه بازار بدهی

دنیای اقتصاد : بررسی یک پژوهش حاکی از آن است که استفاده از ابزار اوراق مالی در اقتصاد ایران دارای دو وجه متمایز است. وجه نخست که می‌تواند به یک مزیت تبدیل شود آن است که هنگامی که سیاستگذار در هزینه‌های خود با کسری منابع روبه‌رو شود، می‌تواند با انتشار اوراق بدهی ناترازی‌های بودجه را هموار سازد و از سوی دیگر می‌تواند یک بازار مشخص برای اوراق متناسب با نرخ سود هدف ایجاد کند. مزیت دیگر آن است که دولت‌ها از تامین مالی تورمی پرهیز می‌کنند و از یک ابزار تامین مالی غیر تورمی بهره می‌‌برند. اما استفاده از اوراق مالی وجه دیگری نیز دارد و آن این است که اگر دولت‌ها از این ابزار به شکل بی‌رویه استفاده کنند و به پایداری بدهی خود توجه نکنند، این ابزار در بلندمدت می‌تواند دردسرساز شود و خود فشار مضاعفی بر بودجه تحمیل کند. به همین دلیل توصیه می‌شود که نسبت بدهی به تولید ناخالص داخلی با توجه به ویژگی‌های اقتصاد هر کشور در سطح استاندارد نگه داشته شود.

بررسی‌های یک پژوهش نشان می‌دهد با وجود اهمیت و فواید ابزار بدهی در شرایط بحرانی اقتصاد، استفاده از این ابزار بدون در نظر گرفتن الزامات آن به یک تهدید اقتصادی منجر می‌شود. بررسی وضعیت استفاده از این ابزار بدهی از آن جهت دارای اهمیت است که اقتصاد ایران به نفت وابسته بوده و تحریم‌های اقتصادی و کسری بودجه ناشی از آن موجب شده است در سال‌های گذشته این ابزار مورد توجه قرار بگیرد. هرچند که استفاده از ابزار بدهی در شرایط بحران اقتصادی مفید است، با این حال استفاده بیش از حد از آن خود بحران‌زاست.

در سال‌های اخیر، به واسطه اعمال تحریم‌های بی‌سابقه و کاهش شدید درآمدهای نفتی، سیاستگذاران اقتصادی در ایران نیز به منظور تامین مالی کسری بودجه، ممانعت از پولی‌سازی کسری بودجه و ایفای تعهدات دولت، به انتشار گسترده اوراق بدهی روی آوردند. اما سرعت گرفتن انتشار اوراق در ایران طی سال‌های اخیر با وجود چشم‌انداز افزایش درآمدهای نفتی و رفع احتمالی تحریم‌ها، خطر استفاده غیر‌بهینه و پرهزینه از اوراق بدهی و تبدیل اوراق بدهی به ابزاری جهت جبران ناکارآمدی‌ها و ضعف‌های ساختاری اقتصاد کشور احساس می‌شود. پژوهشکده امور اقتصادی در یک گزارش پژوهشی به بررسی استفاده مطلوب از بازار بدهی پرداخته است.

تامین مالی به وسیله بدهی، یکی از راه‌های مدرن تامین مالی است که دولت‌ها در سطح کلان و شرکت‌ها در سطح کوچک‌تری از آن استفاده می‌کنند و منابع موردنیاز خود را به دست می‌آورند. گزارش «بررسی نهادها و ابزارهای بازار بدهی» نیز به بررسی تامین مالی دولت از طریق بدهی پرداخته است. بر اساس این پژوهش موضوع بدهی‌های دولتی یکی از مهم‌ترین مشکلات این روزهای دولت است. در واقع بازار بدهی، یکی از مهم‌ترین و موثرترین اجزای نظام‌های اقتصادی و مالی است. طبق تحقیقات صورت‌گرفته در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه در چند دهه اخیر، دستیابی به نظام مالی پولی عمیق و کارآ بدون وجود بازار بدهی سالم با کارکرد مناسب و عمق بازار اوراق بدهی کافی اساسا امکان‌پذیر نیست. استفاده از روش‌ها و ظرفیت‌های بازار بدهی، یکی از روش‌های تامین مالی در اقتصاد هر کشور است و این نوع تامین مالی بیشتر در کشورهایی که نظام مالی آن‌ها سرمایه‌محور است، رایج است. می‌توان گفت مهم‌ترین دلیل استفاده از ابزار بدهی توسط دولت این است که این امر منجر به تامین بودجه بخش عمومی شده و از تسلط سیاست‌های مالی دولت بر سیاست‌های پولی جلوگیری می‌کند. بنابراین مهم‌ترین ویژگی بازار بدهی، کاهش بار مسوولیت بانک مرکزی در تامین مالی تولید است.

تامین مالی رایج در جهان

این گزارش بیان می‌کند انتشار اوراق بدهی برای تامین مالی بودجه امر رایجی در اقتصاد جهانی است و میزان استفاده از این ابزار به میزان توسعه‌یافتگی کشورها بستگی دارد. کشورهای توسعه‌یافته به‌ویژه در دوره‌های بحران، از جمله بحران مالی در سال‌های 2008 و 2009 یا در دوره شیوع کرونا، برای احیای اقتصاد و جلوگیری از رکود از این ابزار استفاده کرده و اقدام به انتشار گسترده اوراق بدهی کرده‌اند. کشورهایی که از این ابزار استفاده می‌کنند پس از آنکه به هدف خود دست یافتند و اقتصاد به شرایط باثبات بازگشت، حجم انتشار اوراق بدهی خود را کاهش داده و از طریق درآمدهای پایداری مانند مالیات، نسبت به تامین بودجه و باز‌پرداخت بدهی‌های به‌وجودآمده اقدام و در زمان سر‌رسید اوراق‌ها، بدهی‌های خود را پرداخت می‌کنند. انتشار اوراق بدهی می‌تواند از طریق بازار داخلی یا بین‌المللی صورت بگیرد. نکته قابل‌توجه در مورد این مساله این است که انتشار اوراق در بازارهای بین‌المللی امکان تعمیق بازار بدهی را برای ناشران فراهم می‌کند. اما در صورتی که نرخ تورم در کشورهای منتشر‌کننده بالا و کشور مورد‌نظر دارای نوسانات نرخ ارزی باشد، خرید اوراق آن کشور توصیه نمی‌شود، زیرا بازپرداخت تعهدات آن مقرون به صرفه نیست.

اشکال بازار بدهی

برای شناخت بهتر بازار بدهی می‌توان آن را به بازار پول و اوراق قرضه تقسیم کرد. براساس گزارش مذکور، بازار بازار اوراق بدهی پول برای ابزارهای بدهی کوتاه‌مدت است. در‌حالی‌که بازار اوراق قرضه، ابزارهای میان‌مدت و بلندمدت را معامله می‌کند. در‌واقع بازار پول، بازاری برای داد‌و‌ستد پول و دارایی‌های دیگر مالی است که جانشین نزدیک پول محسوب می‌شوندکه سررسید کمتر از یک سال دارند. به بیان دیگر، بازار پول به عنوان بازار ابزارهای مالی کوتاه‌مدت با ویژگی اندک بودن ریسک عدم‌پرداخت، نقد‌شوندگی و ارزش اسمی زیاد شناخته می‌شود. اوراق قرضه نیز نوع دیگری از بازار بدهی است. بازار اوراق قرضه که همچنین با نام بازار درآمد ثابت نیز شناخته می‌شود، نوعی از بازار مالی است که در آن مشارکت‌کنندگان می‌توانند قرض جدید منتشر کنند یا می‌توانند اوراق بدهی معمولا به شکل اوراق قرضه خرید و فروش کنند. هدف اصلی بازار اوراق قرضه، مهیا کردن مکانیزمی جهت تامین سرمایه بلندمدت دولت و بخش خصوصی است. اوراق قرضه، بیانگر مالکیت دارندگان آن‌ها در طرح‌های تجاری یا صنعتی که اوراق انتشار یافته نیست و بیشتر نشانگر وام است که خریداران اوراق، به صاحبان‌ها و صادرکنندگان اوراق داده‌اند. در‌حال‌حاضر در ایران سه نوع اوراق بدهی دولتی، اوراق بدهی شهرداری و اوراق مشارکت منتشر می‌شود.

ایران و استفاده از ابزارهای بدهی

یکی از ویژگی‌های اقتصاد ایران نفتی بودن آن است. این مساله زمانی اهمیت پیدا می‌کند که تحریم‌های نفتی در سال‌های گذشته تاثیر زیادی بر دخل‌و‌خرج دولت داشته و کسری بودجه حاصل از آن منجر به بروز مشکلات متعددی در اقتصاد شده است. بنابراین می‌توان حدس زد که استفاده از ابزار بدهی در اقتصاد ایران مفید است. این گزارش بیان می‌کند در سال‌های اخیر، به واسطه اعمال تحریم‌های بی‌سابقه و کاهش شدید درآمدهای نفتی، سیاستگذاران اقتصادی در ایران نیز به منظور تامین مالی کسری بودجه، ممانعت از پولی‌سازی کسری بودجه و ایفای تعهدات دولت به انتشار گسترده اوراق بدهی روی آوردند. اما سرعت گرفتن انتشار اوراق در ایران طی سال‌های اخیر و انتشار حجم بالایی از عرضه اوراق جدید در قانون بودجه سال 1400 و تعیین مابه‌ازای هزینه‌ای بر آن، با وجود چشم‌انداز افزایش درآمدهای نفتی و رفع احتمالی تحریم‌ها، خطر استفاده غیربهینه و پرهزینه از اوراق بدهی و تبدیل اوراق بدهی به ابزاری جهت جبران ناکارآمدی‌ها و ضعف‌های ساختاری اقتصاد کشور را گوشزد می‌کند.

تبدیل ابزار مفید به تهدید اقتصاد

از آنجایی که احتمال استفاده نامناسب از اوراق بدهی وجود دارد نیاز است که پیش از استفاده از این ابزار قواعد پایداری مالی مورد بررسی قرار گیرد. بر اساس پژوهش حاضر دلیل این کار این است که اجرای ترکیبی از قواعد مالی که الزامات اولیه تمهیدات حمایتی و ظرفیت‎‌های نهادی مناسب را داشته باشد، می‌تواند با اعمال محدودیت‌های بلندمدت، راهنمای عملیاتی برای اتخاذ سیاست مالی بوده تا از اتخاذ تصمیمات مقطعی سیاسی یا مصلحت‌های مالی جلوگیری کند. از طرفی بازار پول فعال و هماهنگی بین دولت و بانک مرکزی در انتشار اوراق به عمق بیشتر اوراق دولت کمک می‌کند. نکته دیگر آنکه تنوع در خریداران اوراق بدهی دولتی، تضمینی برای نقد‌شوندگی و ثبات تقاضای اوراق محسوب می‌شود. تجربه کشورهایی که در این گزارش مورد بررسی قرار گرفته‌اند نشان می‌دهد هرچند بهره‌گیری از نوآوری‌های مالی، ساختار نظام مالی را متحول ساخته و مدیریت ریسک را بهبود می‌بخشد، با این حال در صورتی این ابزارها می‌توانند دارای کارآیی مناسبی باشند که الزامات درمورد آنها در نظر گرفته و رعایت شوند. جان کلام آنکه اگر الزامات در استفاده از این ابزارهای مالی به درستی رعایت نشود، همین ابزارها به جای آنکه به بهبود اقتصاد منجر شوند، به تهدیدی برای اقتصاد تبدیل خواهند شد.

توصیه‌های کارشناسی برای استفاده از ابزار بدهی

توصیه‌هایی برای بهبود عملکرد استفاده از ابزار بدهی برای تامین مالی وجود دارد. این پژوهش به بررسی برخی از توصیه‌های کارشناسانه برای عملکرد بهتر استفاده از این ابزارها پرداخته است. برای مثال یکی از توصیه‌ها این است که انتشار اوراق دولت نباید به افزایش نرخ در بازار بین‌بانکی دامن بزند. همچنین، نرخ اوراق دولت در بازار باید یکی از ملاک‌های تعیین نرخ سود اوراق بوده و سیگنال‌دهی نرخ اوراق دولت باید در بازار تقویت شود. علاوه بر آن گفته می‌شود که وجود بازارگردان اوراق دولت ضروری است. هدایت نقدینگی به مسیر صحیح یکی از موارد مهم چگونگی استفاده از ابزار‌های بدهی است؛ به همین دلیل گفته می‌شود صکوک به عنوان یکی از ابزارهای بازار بدهی پاسخگوی بسیاری از نیازهای تامین مالی کوتاه‌مدت و میان‌مدت بنگاه‌های اقتصادی و حتی دولت است و می‌تواند به هدایت نقدینگی به مسیر صحیح و جلوگیری از رشد بازارهای ناسالم، کاهش فشار بر شبکه بانکی جهت تامین مالی و بهبود شفافیت در بازار‌های مالی کمک کند. صکوک، اوراق بهادار با ارزش مالی یکسان و قابل معامله در بازارهای مالی هستند که بر پایه یکی از قراردادهای مورد تایید اسلام طراحی شده‌اند و دارندگان اوراق، به صورت مشاع مالک یک یا مجموعه‌ای از دارایی‌ها و منافع حاصل از آن‌ها هستند. نکته قابل توجه این است که دولت باید در نظر داشته باشد که استفاده از انتشار اوراق در مواقع ضروری صورت بگیرد و یک راه حل دم‌دستی استفاده نشود.

اوراق به چه میزانی باید منتشر شود؟

به صورت کلی در سال 1400 حجم عمده‌ اوراق منتشر‌شده به اسناد خزانه اسلامی، سلف نفت و مرابحه عام اختصاص داشته است. بررسی رویکرد دولت در لایحه بودجه 1401، حکایت از انتشار انواع اوراق مالی اسلامی تا سقف 86هزارمیلیارد تومان از سوی دولت دارد که در مقایسه با سال 1400، 33درصد بازار اوراق بدهی کاهش داشته است. اما علاوه بر رقم مذکور دولت مجاز است برای بازپرداخت اصل و سود اوراق سر‌رسید‌شده در سال 1401، تا سقف 10هزارمیلیارد تومان اوراق مالی اسلامی منتشر کند. بنابراین در بخش درآمد حاصل از صادرات نفت و فروش شرکت‌ها، حکم جبران میزان عدم تحقق با فروش اوراق آورده شده است که این امر موجب افزایش فروش اوراق خواهد شد. این پژوهش بیان می‌کند که حجم بالای انتشار اوراق بدهی طی دو سال اخیر، موجب بروز انتقادات از سوی سهامداران و فعالان بازار سرمایه در کشور شده است. دلیل این انتقادات آن است که انتشار این اوراق موجب کاهش ارزش سهام می‌شود.

می‌توان گفت بازیگران بازار بدهی با بازیگران سهام متفاوت هستند و صندوق‌ها خریداران اصلی اوراق به حساب می‌آیند که دارای محدودیت و حدنصاب هستند؛ با توجه به ریسک‌پذیری دارندگان واحدهای صندوق، آنها باید بخشی از منابع خود را به اوراق دولت و اوراق با درآمد ثابت بخش خصوصی تخصیص دهند. بنابراین با توجه به تفاوت در ریسک‌پذیری بازیگران این بازارها توصیه این است که این مساله برای دارندگان سهام شفاف شده و ذهنیت نا‌صحیح فعالان بازار سرمایه در این زمینه فراهم شود. همچنین باید به این نکته نیز اشاره کرد که براساس شواهد تجربی و مطالعات پژوهشی صورت‌گرفته، تغییرات نرخ بازدهی، ترکیب دارایی پرتفوی صندوق‌ها را تغییر می‌دهد. از آنجایی که پرتفوی صندوق‌ها مکمل یکدیگر هستند، بنابراین پول نقد بلافاصله از اوراق به سوی سهام جا‌به‌جا می‌شود. برای مثال تا پایان آبان‌ماه سال 1400، ارزش بازار اوراق بدهی در بازار بورس تهران، 73/ 71درصد و ارزش بازار اوراق بدهی فرابورس ایران 22/ 40درصد نسبت به پایان سال 1399 افزایش داشته است. همچنین، در مجموع، کل ارزش بازار اوراق بدهی تا پایان آبان 1400 نسبت به پایان سال 1399 دارای رشد 38درصدی بوده است.

استانداردهای نسبت بدهی به تولید ناخالص داخلی

سقف بدهی در کشورهای مختلف به عوامل مختلفی بستگی دارد. براساس این گزارش سقف بدهی در کشورهای مختلف براساس معیارهایی همچون درجه ثبات و آرامش سیاسی، میزان ثبات بازار مالی از جمله شبکه بانکی، میزان اعتبار دولت در بازارهای بین‌المللی و امکان تامین مالی در بازارهای بین‌‍‌المللی و ظرفیت پرداخت‌های آتی تعیین می‌شود. نسبت بدهی به تولید ناخالص داخلی معیاری است که بدهی عمومی یک کشور را با تولید ناخالص داخلی مقایسه می‌کند. در واقع، با مقایسه بدهی یک کشور با آنچه تولید می‌کند، توانایی آن کشور نوعی را برای بازپرداخت بدهی‌های خود نشان می‌دهد. افزایش نسبت بدهی به تولید ناخالص داخلی ریسک نکول را افزایش می‌دهد. بنابراین تلاش کشورها بر آن است که این نسبت را پایین نگه دارند.

با این حال، در شرایطی که کشور دچار بحران‌هایی چون جنگ یا رکود اقتصادی است، جهت تحریک رشد و افزایش تقاضای کل ناچار به استقراض است و به تبع آن این نسبت افزایش می‌یابد. مطالعه بانک جهانی نشان می‌دهد کشورهایی که نسبت بدهی به تولید ناخالص داخلی آن‌ها برای دوره‌های طولانی از 77درصد فراتر رود، کاهش قابل‌توجهی را در رشد اقتصادی تجربه می‌کنند. همچنین هر واحدی درصد بدهی بالاتر از سطح 017/ 0واحد درصد سالانه از نظر کاهش رشد اقتصادی برای کشورها هزینه دارد. این اعداد در بازارهای نوظهور به اندازه 64درصد افزایش نسبت بدهی به تولید ناخالص داخلی و کاهش سالانه 02/ 0واحد درصد است. بر اساس آمارهای بانک مرکزی تولید ناخالص داخلی ایران در سال 1400 حدود 6500هزارمیلیارد تومان بوده است. نکته قابل توجه درمورد میزان بدهی‌های دولت این است که رقم دقیقی از آن در دست نیست. اما بر اساس اعلام دیوان محاسبات بدهی دولت در سال 1400 حدود 1000هزار میلیارد تومان بوده است. بر این اساس می‌توان گفت نسبت بدهی به تولید ناخالص داخلی کشور در سال گذشته حدودا 15درصد بوده است. اگر میزان بدهی‌های دولت به‌درستی احصا شود، ممکن است که درصد مذکور بیش از این مقدار باشد.