استفاده از ابزارهای مالی

مدیریت ریسک اوراق استصناع؛ با استفاده از ابزار مالی اختیار معامله

اوراق استصناع یکی از ابزارهای مطرح در صنعت خدمات مالی اسلامی است که بر مبنای عقد استصناع شکل می گیرد. با توجه به توانمندی های نهفته در بورس اوراق بهادار، از طریق انتشار اوراق استصناع می توان به جمع آوری سرمایه های کوچک و پراکنده، جهت تامین منابع مالی لازم برای احداث و تکمیل انواع پروژه های توسعه ای اقدام نمود و موجبات گسترش کمی و کیفی بازار سرمایه را فراهم کرد. اما در عین حال این اوراق شامل ریسک هایی می باشد، اندازه گیری مناسب آن ها، سرمایه گذاران را در شناسایی و انتخاب گزینه های سرمایه گذاری کمک می کند، از این رو چون بازارها با نوسانات شدیدی روبرو هستند که می توانند بر فرآیندهای تولید تاثیر منفی داشته باشند، لذا ابزارهای مشتقه، شرکت کنندگان در بازار را قادر می سازد که پوششی برای ریسک های خود انجام دهند. تحقیق حاضر به روش توصیفی و تحلیل محتوی و با استفاده از منابع کتابخانه ای، تلاش کرده است، به اثبات این فرضیه بپردازد که «حق اختیار معامله، ابزاری مناسب در جهت مدیریت ریسک اوراق استصناع می باشد» و این نتیجه را در پی دارد که از قرارداد اختیارمعامله می توان در جهت مدیریت ریسک اوراق استصناع استفاده نمود. به گونه ای که می توان ریسک های تورم و نرخ بازده را در تمامی انواع اوراق استصناع با استفاده از حق اختیارخرید و فروش و ریسک های عدم نقدشوندگی، اعتباری و سرمایه گذاری مجدد در اوراق عادی و اوراق تبدیل پذیرمعکوس استصناع را با استفاده از حق اختیار فروش مدیریت کرد.

ضعف استفاده از ابزارهای مالی در اقتصاد

یک اقتصاددان گفت: در شرایط کنونی با وجود اینکه ایران دچار مشکلات اقتصادی زیادی است از ابزارهای مالی به خوبی استفاده نمی شود و این ناشی از ضعف سیاست‌گذاری است.

یک اقتصاددان در گفتگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری موج با اشاره به مشکلات اقتصادی باعث افزایش رکود بازارها به ویژه بخش سرمایه‌گذاری شده است، گفت: هرچقدر که میزان نوسانات و شوک‌های اقتصادی بیشتر باشد به همان میزان اعتماد مردم برای سرمایه گذاری کمتر می شود، از طرف دیگر فضایی در کشور ایجاد می کند که بازارهای مالی تحریک شده و نوعی انتظارات تورم در مردم به وجود می آید که آگاهانه یا غیرآگاهانه به نوسانات اقتصادی دامن می زند.

مرتضی عزتی با تاکید بر اینکه در شرایط عادی برای تحریک اقتصاد باید از سیاست‌های مالی و پولی استفاده ‌شود، افزود: در شرایط کنونی با وجود اینکه ایران دچار مشکلات اقتصادی زیادی است از ابزارهای مالی به خوبی استفاده نمی شود و این ناشی از ضعف سیاست‌گذاری است که به نظر می رسد در نتیجه مشکلات ساختاری عملا مسئولان تلاشی برای بکارگیری ابزارهای مالی ندارند و این محدودیت ها تبعات بدی برای اقتصاد کشور دارد.

وی با بیان اینکه اگر حجم پول و رشد نقدینگی با همین میزان رشدی که دارد تاثیری برای سرمایه‌گذاری نداشته باشد اقتصاد آسیب می بیند، افزود: در حال حاضر دولت برنامه مدونی برای استفاده از نقدینگی مردم در بخش مولد ندارد، هرچند در سال‌های گذشته و دور نخست تحریم ها هم که اقتصاد کشور با صادرات یک‌میلیون بشکه ای نفت تطبیق پیداکرده بود دولت برنامه اقتصادی برای اقتصاد نداشت، در واقع در آن زمان دولت می توانست مازاد درآمد حاصل از صادرات نفت را سرمایه‌گذاری کند و لایحه بودجه نیز با همان میزان درآمد نفتی بسته شود، در آن حالت دیگر امروز با کاهش صادرات نفتی، دچار چالش نمی‌شدیم. البته پیوستن ایران به قوانین و مقررات بین‌المللی هم به اقتصاد کمک می کند تا بهتر نیاز بخش های مولد کشور تامین شود.

استفاده از ابزارهای مالی مختلف برای توسعه صنعت نفت

رئیس موسسه مطالعات انرژی گفت: برای تامین سرمایه و توسعه صنعت نفت و گاز، طیف مختلفی از ابزارهای مالی از روش تهاتر تا استفاده از ارزرمزها را مد نظر داریم.

به گزارش خبرنگار مهر، علی مبینی دهکردی رئیس موسسه مطالعات انرژی امروز در نشستی خبری با بیان اینکه در تلاشیم تا طی یک هم اندیشی ارتباط مناسبی را بین صنعت نفت و گاز با بازارهای مالی ایجاد کنیم، گفت: انتظار داریم تا استفاده بیشتر از ابزارهای مالی موجب توسعه صنعت نفت شود. در همین راستا تلاش می کنیم تا نقدینگی موجود در کشور را استفاده از ابزارهای مالی به صنعت نفت و گاز هدایت کنیم. چرا که همه بخش های صنعت نفت اعم از بالادستی، میان دستی و پائین دستی برای توسعه نیازمند فناوری و سرمایه هستند.

وی افزود: ۹.۵ میلیون بشکه نفت و گاز در کشور تولید می‌شود که معادل ۶ میلیون بشکه آن در داخل کشور به مصرف می رسد. این در حالی است که این ۶ میلیون بشکه در روز ظرفیت مناسبی برای صرفه جویی دارد.

به گفته دهکردی، شدت مصرف انرژی ایران حدود ۵ تا ۶ برابر متوسط جهانی و حدود ۱۰ تا ۱۲ برابر کشورهای توسعه یافته است.

این مقام مسئول افزود: باید به صورت دقیق بررسی کرد چطور می توان فعالیت های مشترکی بین ابزارهای مالی و صنعت نفت ایجاد کرد که در این زمینه می توان از ظرفیت استارت آپها استفاده کرد. البته باید گفت صنعت نفت به طور جدی نیازمند سرمایه گذاری است که استفاده از سرمایه خارجی به دلیل اعمال تحریم ها برای ایران ناممکن شده است. از سوی دیگر ایران به دلیل تحریم های بانکی در انتقال مالی نیز دچار مشکل است.

رئیس موسسه مطالعات انرژی با اشاره به اینکه باید تمام طیف های تامین سرمایه از ابزار تهاتر تا ارزرمزها را مورد بررسی قرار دهیم، اظهار داشت: طی ۴۰ سال گذشته به طور میانگین سالانه ۲۲ تا ۲۳ درصد نقدینگی در کشور ایجاد شده است که به دلیل نبود راهکار مناسب برای استفاده از این نقدینگی، به ارزش دارایی ها اضافه نکرده است.

مبینی با تاکید بر اینکه صنعت نفت حاشیه سود نسبتا خوبی دارد، تاکید کرد: تغییر عادت سرمایه گذاری مردم کمی دشوار است. البته باید روش های متفاوتی را برای تامین سرمایه از طریق بازار سرمایه مد نظر قرار دهیم که استفاده از هریک از این روش ها بسته به هر پروژه، متفاوت است.

وی گفت: صنعت ایران اغلب برای تامین سرمایه مورد نیاز خود سراغ بانکها رفته است و رغبت کمی به استفاده از بازار سرمایه داشته است.

این مقام مسئول ادامه داد: بر اساس برآوردهای سال ۸۳ برای توسعه صنعت نفت در سال نیازمند ۲۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری هستیم البته این رقم برای شرایط کنونی مشخص نیست. برای بهبود صنعت پتروشیمی نیازمند سرمایه گذاری بالغ بر ۲۵ میلیارد دلار، برای بهبود شرایط پالایشگاهها ۱۷ تا ۱۸ میلیارد دلار و برای بهبود اوضاع نیروگاهها ۱۴ میلیارد دلار در سال سرمایه گذاری نیاز داریم.

رئیس موسسه مطالعات انرژی گفت:قصد داریم از ظرفیت های بازار سرمایه برای تامین مالی صنعت نفت و گاز استفاده کنیم.

لزوم استفاده از ابزارهای نوین مالی در بازار سرمایه

در عصر حاضر سرمایه‌گذاری یکی از ارکان اصلی در اقتصاد کشورها است، به‌طوری که این رکن نقش اصلی را در زمینه ایجاد ثبات اقتصادی را ایفا می‌کند. بنابراین برای جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی، باید از ابزارهای مناسب استفاده کرد تا بتوان در عرصه اقتصادی، به ویزه در سطح جهانی، باقی ماند. در غیر این صورت، در زمانی بسیار کوتاه‌تر از آنچه تصور می‌شود، از گردونه رقابت‌های اقتصادی کنار گذاشته خواهیم شد.

برخی کشورهای توسعه یافته، در زمینه جذب سرمایه و استفاده از ابزارهای نوین مالی، پیشتاز بوده و در بسیاری از موارد، ابزارهای جدید را ابداع و به بازارهای مالی ارائه می‌کنند. در نگاهی کلی‌تر، هدف‌های اصلی استفاده بهینه از ابزارهای مالی، جذب سرمایه‌های کوچک، ترکیب آنها، به کارگیری منابع جمع شده در صنایع مولد و در نهایت رونق اقتصاد خرد و کلان است.

بازار سرمایه نیز فضایی بسیار مناسب برای جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی است. فضایی که به جرات می‌توان گفت مناسب‌ترین محل برای تامین مالی بنگاه‌های کوچک و بزرگ است. بازار سرمایه در برخی از کشورها به بلوغ رسیده و در حال طی کردن دوره میانسالی خود است. دوره‌یی که در آن، بازار سرمایه، هر روز کامل‌تر و پخته‌تر از روز گذشته عمل می‌کند و در حالی به سوی جلو پیش می‌رود که از تمامی شرایط و امکانات از جمله ابزارهای مالی، اصلاح قوانین و سهولت فضای فعالیت در بازار، برای رشد خود در دوران گذار، استفاده کرده است.

اما بازار سرمایه در کشور ایران، با توجه به آنکه بیش از 50 سال از شروع فعالیتش می‌گذرد، متاسفانه در دوران نونهالی خود به سر می‌برد و هنوز به بلوغ عملکردی خود نرسیده است. زمان طولانی است که در این دوران قرار گرفته و پتانسیل‌های قوی و بالقوه‌یی برای رشد و توسعه، در دل خود جای داده است. در همین راستا و برای دستیابی به بلوغ در بازار سرمایه کشور، باید چند اقدام اساسی از جمله اصلاح قوانین حاکم بر بازار، تغییر نگرش فعالان بازار به فرآیند سرمایه‌گذاری و اهداف که از آن توقع دارند، استفاده از ابزارهای نوین مالی و. صورت بگیرد. با انجام هر یک از اقداماتی که ذکر شد، دریچه‌یی نو به سوی بازاری پویا و توسعه یافته باز خواهد شد.

ابزارهای نوین مالی می‌تواند در راستای توسعه بازارهای رقیب نیز اقدام نماید و منجر به حرکت تمام بازارهای مالی به سوی تکامل شود. بازارهای که در تعامل با بازار سرمایه هستند، همانند بازار پول یا بازار بدهی، می‌توانند همچون بازاری مکمل بازار سرمایه ایفای نقش کنند و به صورت هم افزا منجر به ایجاد رشد اقتصادی در کشور شوند. در حال حاضر بازار پول در بسیاری از مواقع نقش رقیب را برای بازار سرمایه بازی می‌کند که در نهایت هر دو بازار به سویی حرکت می‌کنند که برآیندش برای اقتصاد کشور مناسب نیست. کارآترین مسیر برای رونق اقتصاد بی‌شک از بطن بازار سرمایه می‌گذرد و با رونق این بازار اقتصاد کشور رونق خواهد یافت. این مسیری است که بسیاری از کشورهایی که الگوی موفقی در دنیا هستند، طی کرده و به اهداف مدنظرشان رسیده‌اند.

اگر با نگاهی تخصصی به ابزارهای مالی نگریسته شود، درمی‌یابیم که این ابزار سه نقش عمده را در بازار ایفا می‌کند.

نقش اول، ابزارهای مالی وسایلی برای نقل و انتقال وجوه از سهامدارانی که مازاد سرمایه دارند و مایل به سرمایه‌گذاری هستند، به سوی کسانی است که به این وجوه برای سرمایه‌گذاری در دارایی‌های حقیقی نیاز دارند.

نقش دوم، ابزارهای مالی انتقال وجوه را به شکلی انجام می‌دهند که ریسک سیستماتیک مربوط به جریان نقدی ناشی از سرمایه‌گذاری در دارایی‌های حقیقی، بین متقاضیان و عرضه‌کنندگان وجوه توزیع مجدد شود.

نقش سوم، ابزارهای مالی وسیله‌یی برای تجمیع به شمار می‌روند. افزودن و انباشت پس اندازهای کوچک برای تامین مالی طرح‌های بزرگ سرمایه‌گذاری، بدون تجمیع که بخش تفکیک‌ناپذیر نظام مالی است، امکان پذیر نیست. اگر امکان تجمیع از طریق صدور دارایی‌های مالی وجود نداشت، این امکان برای خانوارها پدید نمی‌آمد که سرمایه‌های خود را تجهیز کنند و در سبد متنوعی از دارایی‌های حقیقی سرمایه‌گذاری کنند.

از منظر تنوع نیز ابزارهای مالی انواع مختلفی دارد که در بازارهای دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ابزارها در 4 گروه استفاده از ابزارهای مالی زیر دسته‌بندی می‌شوند:

1. ابزارهای سرمایه‌یی (مالکیت): اوراقی هستند که افراد با داشتن آنها سهامدار شرکت منتشرکننده این اوراق می‌شوند.

2. ابزارهای استقراضی (بدهی): اوراقی است که برای منتشر‌کننده بدهی ایجاد می‌کند که ‌باید در سررسید به سرمایه‌گذار پرداخت کند.

3. ابزارهای مشتقه: استفاده از ابزارهای مالی گونه‌یی از ابزار مالی است که فقط، متخصصان فن، از چندوچون عملکرد آنها آگاهی کامل دارند و معمولا خبرگان حرفه‌یی روی آنها سرمایه‌گذاری می‌کنند. به‌طور خلاصه می‌توان گفت که مشتقه‌ها (FINANCIAL DERVATIVES)، قراردادی بین دو یا چند طرف است که پرداخت‌های آن، براساس موقعیت سنجی (BENCHMARK) تعیین می‌شود - در واقع، مشتقه‌ها، ابزارهایی برای کاهش یا انتقال مخاطره (ریسک) به شمار می‌آیند. برخی مشتقه‌ها که توسط شرکت‌های بزرگ صادر شده‌اند، به صورت استاندارد و تضمین شده در بورس، سازمان یافته و معامله می‌شوند و برخی در حاشیه بورس و به صورت خارج از بورس، با توافق و مذاکره دوطرف انجام می‌گیرد.

4. ابزارهای ترکیبی: این ابزار ترکیبی از ابزارهای تعریف شده در بازار است.

اما آنچه ‌باید در کشور مورد توجه قرار گیرد، ابزارهای مالی است که با دین اسلام نیز همخوانی داشته باشد. چرا که برخی ابزارهای مالی دارای نرخ ثابت هستند که با شریعت حاکم بر جامعه همخوانی نداشته و می‌بایست با ابزارهای مالی منطبق با شریعت جایگزین شود. در زمینه ابزارهای مالی منطبق با دین اسلام، خوشبختانه تنوع مناسبی وجود داشته و انواع صکوک که پایه شکل‌گیری آنها دین اسلام است در قوانین بازار سرمایه کشور تعریف شده است. لذا ‌باید بسترهای مناسب برای ترغیب سرمایه‌گذار و سرمایه پذیر به استفاده از صکوک پررنگ‌تر شده تا مزایای استفاده از این ابزار بیش از پیش برای فعالان عرصه اقتصادی روشن شود.

از ابزارهای مالی که نزدیکی بیشتری به قوانین اسلامی دارند و می‌توانند در بازار سرمایه کشور بیشتر مورد استفاده قرار بگیرند می‌توان به: سهام عادی شرکت‌ها، حق تقدم، سهام ممتاز، اوراق مشارکت با پرداخت سود علی‌الحساب، اوراق مشـارکت قـابل تبدیل به سهام، اوراق مشارکت با نرخ سود بر ابر با نرخ تورم، قراردادهای آتی، معاملات سلف، گواهی سپرده بانکی قابل معامله در بازار، اسناد پیش‌پرداخت مالیات، حق خرید اضافی سهام، انواع اوراق رهنی متکی به مشارکت در سود اشاره کرد.

در ابزارهای مالی که در کشورهای غربی مورد استفاده قرار می‌گیرد، بخش اعظم ریسک متوجه انتشار‌دهنده اوراق مذکور است. اما در ابزارهای اسلامی تلاش شده است تا جایی که امکان دارد توازن تسهیم ریسک و بازده بین سرمایه‌گذار و سرمایه‌پذیر شکل بگیرد. به همین دلیل، صکوک می‌تواند یکی از جذاب‌ترین راه‌های تامین سرمایه برای انجام طرح‌های بزرگ و کوچک محسوب شود.

همان‌طور که در بالا اشاره شد، ابزارهای مالی به‌طور کلی در 4 دسته طبقه‌بندی می‌شوند. حال سوالی که مطرح می‌شود این است که کدام یک از ابزار دارای نقش پررنگ‌تری در بین فعالان اقتصادی است یا کدام یک دارای تنوع و کاربرد بیشتری در بازار سرمایه است؟ با بررسی بورس‌های موفق دنیا، به این مهم دست می‌یابیم که ابزار مشتقه یکی از پرکاربردترین و کارآترین ابزاری است که در بازارهای سرمایه مورد استفاده قرار می‌گیرد. تنوعی که در استفاده از این ابزار وجود دارد هم به توسعه و عمیق شدن بازار کمک می‌کند و هم در زمان‌هایی که شوک‌های منفی به بازار وارد می‌شود، وجود ابزار مشتقه با تنوعی که به فعالان عرصه اقتصادی ارائه می‌نماید، سرعت و شدت نزول بازار را کاهش داده و بر ثبات بازار می‌افزاید. این‌گونه است که استفاده‌کنندگان از این ابزار تاکید دارند که شاخه‌های بیشتری از این ابزار در بازار سرمایه تعریف شود تا بتوانند از تمام جنبه‌های این ابزار بهره مند شوند.

امید است با همت مسوولان بازار سرمایه و مطالبه فعالان بازار سرمایه شاهد توسعه استفاده از ابزارهای نوین مالی در بازار سرمایه کشور باشیم تا بازار سرمایه کشور نیز همچون بازارهای توسعه یافته دنیا الگویی مناسب برای کشورهای دیگر محسوب شود.

آشنایی کامل با بازارهای مالی و انواع آن

بازار مالی، واژهای است که در بسیاری از بازارها به کار میرود. به بازارهایی که در آنها تجارت، خرید و فروش انجام میشود، بازار مالی میگویند. معاملات اوراق بهادار مانند: اوراق سهام، اوراق قرضه، ارز و… در بازارهای مالی انجام میشود. از ویژگیهای این بازار میتوان به مشخص بودن قیمت و قوانین مربوط به هزینه معاملات اشاره کرد. قیمت اوراق بهادار در بازارهای مالی با توجه به عرضه و تقاضا تعیین میشود. با استفاده از بازارهای مالی ، شرکتها سرمایه مورد نیاز خود را برای انجام فعالیتهای جدید تامین میکنند.
زمانی که از بازارهای مالی صحبت میشود، اولین گزینه ای که به ذهن ما می‌رسد، بازار بورس و اوراق بهادار است، در صورتی که بازارهای مالی متعددی نیز مانند: بازار بورس، بازار طلا، بازار پول، بازار مسکن و… وجود دارد. یکی از راههای سرمایهگذاری، خرید دارایی های مالی است. از انواع داراییهای مالی میتوان به: سپردهگذاری در بانکها، صندوقهای بازنشستگی و انواع بیمهنامهها اشاره کرد.

بازارهای مالی بر اساس معیارها

بازارهای مالی بر اساس معیارها به سه دسته تقسیم میشوند:

• طبقهبندی بر اساس نوع دارایی
• طبقهبندی بر اساس مرحله عرضه اوراق بهادار
• طبقهبندی بر اساس سررسید تعهدات مالی

1- بازار مالی بر اساس نوع دارایی

بازار مالی بر اساس نوع دارایی به چند دسته تقسیم میشود. بازار سرمایه نیز بخشی از این بازارها میباشد. نمونه‌ای از این بازارها عبارتند از:

بازار سهام: که در آن، سهام شرکتها عرضه می‌شود.

بازار اوراق بدهی: بازاری که در آن، داد و ستد ابزارها با درآمد ثابت صورت می‌گیرد.

بازار ابزارهای مشتق: بازار استفاده از ابزارهای مالی معاملات ابزارهای مبتنی بر دارایی ‌های مالی يا فيزيكی (كه از آن جمله می‌‌توان به قرارداد اختيار معامله و قرارداد آتی اشاره كرد) می‌باشد.

در ادامه به طور کامل بازارهای مالی را به شما معرفی می‌کنیم.

2- بازار مالی بر اساس مرحله عرضه اوراق بهادار

بازارهای مالی بر این اساس به دو بازار اولیه و بازار ثانویه تقسیم می‌شوند.

بازار اولیه (Primary Market)

بازاری است که در آن دارایی‌های مالی خود با منابع بلندمدت را می‌توانید مبادله کنید. در این بازار، فروشنده اوراق بهادار با فروش این اوراق، وجه مورد نیاز خود را به دست می‌آورد.

بازار ثانویه (Secondary Market)

در این بازار، اوراق بهاداری که قبلاً منتشر شده، خرید و فروش می‌شوند. این بازار، سبب می‌شود که افراد از فروش اوراق خود و تبدیل آن به نقدینگی اطمینان یابند؛ همچنین این بازار، قیمت سهام‌های منتشر شده به عنوان عرضه اولیه را نیز مشخص می‌کند.

بازار ثانویه به دو دسته تقسیم می شود:

بازار سازمان یافته بورس اوراق بهادار (Stock Market)

بازار رسمی سرمایه است که در آن خرید و فروش سهام شرکتها و اوراق قرضه مؤسسات دولتی و خصوصی انجام می‌شود. بازار بورس اوراق بهادار نیز در این بازار قرار می‌گیرد. قیمت سهام در این بازار، با توجه به عرضه و تقاضا تعیین می‌شود.

بازار فرابورس (Over the Center Market)

دومین بازار سرمایه ایران، بازار فرابورس می‌باشد. این بازار همانند بازار بورس است، با این تفاوت که شرایط پذیرش در آن راحت تر از بازار بورس می‌باشد. این بازار به چهار دسته بازارا ول، بازار دوم، بازار پایه (زرد، نارنجی و قرمز) و بازار سوم تقسیم می‌شود.

برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه بازار فرابورس و تفاوت آن با بازار بورس به مقاله تفاوت بورس و فرابورس مراجعه کنید.

3-بازارهای مالی بر اساس سررسید تعهدات مالی

بازار پول

بازار پول، بازاری برای داد و ستد پول و ديگر دارایی‌های مالی جانشین نزدیک به پول (كه سررسيد كمتر از يك سال دارند) می باشد؛ همچنین از بازار پول، می‌توان با عنوان بازار ابزارهای مالی کوتاه‌مدت با ریسک کم در عدم پرداخت، نقدشوندگی و ارزش اسمی بالا نام برد.

در ادامه بازار پول را به طور کامل توضیح خواهیم داد.

انواع بازارهای مالی

بازارهای مالی به دو دسته تقسیم می‌شوند:

1 – بازار سرمایه (Capital market)

2 – بازار پولی (Money market)

بازار سرمایه (Capital market)

بازار سرمایه، نمونه‌ای از بازارهای مالی است که در آن داد و ستد ابزارهای مالی با سررسید استفاده از ابزارهای مالی بیشتر از یک سال و همچنین دارایی‌های که سررسید ندارند، انجام می‌شود. بازار سرمایه از مهمترین بازارها برای پس‌انداز و تأمین سرمایه شرکتها می‌باشد. از متداول‌ترین شکل مبادله مالی در بازار سرمایه، تامین مخارج مالی دولت می‌باشد.

ابزارهای بازار سرمایه

بازار سرمایه از دو استفاده از ابزارهای مالی ابزار برای داد و ستد استفاده می‌کند: ابزارهای تامین مالی دراز مدت و ابزارهای ویژه مدیریت خطر

ابزارهای تامین مالی دراز مدت

این ابزارها در بازارهای مالی به چند دسته تقسیم می‌شوند که در ادامه هرکدام را به طور کامل توضیح خواهیم داد.

سهام: بخشی از دارایی‌های یک شرکت یا واحد تولیدی است که دارندگان آن به اندازه سهمی که خریداری کرده اند، مالک آن شرکت می‌شوند.

سهام عادی: نوعی ابزار سرمایه‌گذاری است که نشانگر مالکیت دارندگان آن می‌باشد و به دو دسته سهام بانام و سهام بی نام تقسیم می‌شود.

سهام ممتاز: اوراق بهاداری است که دارندگان آن با توجه به درآمد و دارایی شرکت، در آن شریک می‌شوند. زمانی که قیمت سهام عادی بیشتر باشد، این سهام انتشار پیدا می‌کند.

اوراق قرضه: اسنادی هستند که به موجب آن، شرکت موظف است سالانه، سودی را به دارندگان آن پرداخت کرده و در زمان سررسید، اصل مبلغ را پرداخت کند.

اوراق مشارکت: اوراقی با سود علی‌الحساب است که در آن، شرکت متعهد می‌شود طی زمان مشخصی، سود و اصل پول را پرداخت کند.

ابزارهای ویژه مدیریت خطر

مقابله با ریسک ناشی از نوسانات قیمتی از کارکردهای مهم بازار سرمایه است. این کارکرد از طریق به‌ کارگیری ابزارهایی تحت عنوان ابزارهای مشتق انجام می‌شود. معامله ‌گران این ابزارها، با پذیرش هزینه‌ای کم، از ریسک زیاد نوسان قیمت جلوگیری کرده و آن را به سایر سرمایه‌گذاران منتقل می‌کنند.

از مهمترین ابزارهای مشتق بازار سرمایه که جزء بازارهای مالی می‌باشد، می توان به قرارداد اختیار معامله اشاره کرد. اختیار معامله، قراردادی بین خریدار و فروشنده است. در این قرارداد، خریدار حق خرید یا استفاده از ابزارهای مالی فروش مقداری معینی از دارایی درج شده در قرارداد را دارد. به عبارت دیگر، در این قرارداد، خریدار به ازای پرداخت هزینه حق معامله، دارایی درج شده در این قرارداد را خریداری کرده و در زمان مشخص و به قیمت تعیین شده، حق خرید و فروش آن را دارد.

از دیگر ابزارهای مشتق بازار سرمایه می‌توان به قرارداد تحویل آتی اشاره کرد. در این قرارداد، تحویل کمیت و کیفیت مشخصی از یک کالا با قیمت و زمان مشخص، تنظیم می‌شود. همچنین طبق این قرارداد، خریدار، مقدار مشخصی از یک کالا را با قیمت معینی از فروشنده تحویل می‌گیرد و فروشنده متعهد می‌شود این کالا را در زمان مشخص به خریدار تحویل دهد. تسویه قراردادهای آتی به صورت تحویل فیزیکی کالا می‌باشد‌.

بازار پولی (Money market)

بازاری است که در آن به داد و ستد پول و دارایی‌های دیگر (که سررسید آنها کمتر از یک سال است) می‌پردازند؛ همچنین ابزار مالی کوتاه مدت با ریسک کم و نقدشوندگی بالا نیز می‌باشد. این بازار با استفاده از ابزارها امکان نقدشوندگی را در مدت کم و به میزان مطلوب برای اشخاص و معامله گران فراهم می‌کند.

محل خاصی برای بازار پول در نظر گرفته نشده است. بطور کلی بانکها و موسسات غیر بانکی که در آنها داد و ستد ابزارهای مالی انجام می‌شود، بازار پول را تشکیل می‌دهند.

نهادهای بازار پول

بانک مرکزی و دیگر بانکها از قبیل، بانکهای تجاری و مؤسسات اعتباری غیربانکی از مهمترین نهادهای بازار پول به شمار می‌آیند. علاوه بر بانکها، شرکتهای تجاری، موسسات دولتی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری، کارگزاران و معامله‌گران و در نهایت سرمایه‌گذاران نیز در این بازار نقش مهمی ایفا می‌کنند.

ابزارهای بازار پول

اسناد خزانه: اوراق بهادار کوتاه مدتی هستند که توسط دولت منتشر می‌شوند و سررسید آنها سه ماه، شش ماه و یا یک سال می‌باشد. این اسناد هنگام فروش، کمتر از قیمت اسمی به فروش می رسند. این اوراق توسط بانک مرکزی منتشر می‌شود. اسناد خزانه، دارای ریسک کمتری هستند. در نتیجه، موسساتی که به دنبال سرمایه‌گذاری موقت در مکانی مطمئن هستند، این اسناد را خریداری می‌کنند.

برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه مقاله اسناد خزانه را مطالعه نمایید.

پذیرش بانکی: از جمله ابزارهای قدیمی و کوچک (به لحاظ حجم و مبلغ) پذیرش بانکی می‌باشد. این ابزار برای تأمین مالی کالاهایی که هنوز از فروشنده به خریدار منتقل نشده ‌ند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اوراق تجاری: اوراق قرضه کوتاه مدت با سررسید کمتر از یک سال می‌باشند. این اوراق، توسط شرکتهای مالی و غیرمالی منتشر می‌شوند. اوراق تجاری، روشی برای تأمین مالی شرکتها و همچنین به عنوان سرمایه میان مدت و کوتاه مدت مورد استفاده قرار می‌گیرند.

گواهی سپرده: از جدیدترین و مهمترین ابزارهای بازار پول و همچنین از مهمترین منابع تأمین مالی بانکهای تجاری به شمار می‌رود. در واقع، گواهی سپرده سندی است که توسط بانک منتشر می‌شود. این نوع سرمایه‌گذاری دو مزیت عمده دارد:

1. سرمایه‌گذار می‌تواند بازده پول خود را به دقت محاسبه کند.
2. زمان سررسید اصل و بهره گواهی نیز مشخص است.

گواهی‌های سپرده به دو بخش قابل انتقال و غیرقابل انتقال تقسیم می‌شوند. دارنده گواهی سپرده قابل‌ معامله، می‌تواند آن را قبل از تاریخ سررسید در بازار به فروش برساند. به همین دلیل، این گواهی‌ها از نقدشوندگی بالایی برخوردار هستند. گواهی‌های غیرقابل مبادله، قابل فروش مجدد نیستند و دارندگان آنها در صورت نیاز به وجه نقد، تنها با مراجعه به موسسه سپرده‌پذیر و با پرداخت جریمه در نظر گرفته، می‌توانند سپرده خود را از مؤسسه خارج کنند.

ساختار بازار سرمایه کشور

ساختار بازار سرمایه به زیرمجموعه های زیر تقسیم می‌شود:

1. سازمان بورس و اوراق بهادار
2. شورای عالی بورس
3. شركت بورس اوراق بهادار
4. شركت بورس كالای ايران
5. شركت سپرده گذاری مركزی اوراق بهادار و تسويه وجوه
6. نهادهای مالی شركت مديريت فناوری بورس تهران

1.سازمان بورس و اوراق بهادار

سازمان بورس و اوراق بهادار، اولین نهاد مربوطه به بازار سرمایه در نظر گرفته می‌شود. این سازمان در سال ۱۳۴۰ تأسیس شد و مؤسسه‌ای غیردولتی است که دارای حقوقی مستقل بوده و از محل کارمزدهای دریافتی و سایر درآمدها اداره می‌شود.

2. شورای عالی بورس و اوراق بهادار

شورای عالی بورس و اوراق بهادار، برای ساماندهی و توسعه بازار بورس و اوراق بهادار و همچنین نظارت عالیه بر اجرای قانون بورس و اوراق بهادار، تشکیل شده است.

از وظایف مهم شورای عالی بازار سرمایه می‌توان به تصویب سیاستهای کلان و خط مشی بازار و همچنین اعمال نظارت بر اجرای قانون بازار اوراق بهادار اشاره کرد.

3.شركت بورس اوراق بهادار

سازمان بورس و اوراق بهادار تهران در سال ۱۳۴۶ با عنوان ابزارهای متکی به بازار آزاد تأسیس شد. این شرکت به منظور تشویق بخش خصوصی برای حضور در اقتصاد تشکیل شد. مأموریت اصلی این شرکت، ایجاد بازاری منصفانه و شفاف با ابزارهای متنوع می‌باشد؛ همچنین نظارت بر فعالیت ناشران اوراق بهادار پذیرفته شده را نیز در دستور کار خود قرار داده است.

4.شركت بورس كالای ايران

شرکت بورس کالای ایران در مهر ماه سال 1386 با ادغام سازمان کارگزاران بورس فلزات تهران و بورس کالای کشاورزی، فعالیت خود را آغاز کرد. این بازار به چهار دسته تقسیم می‌شود:

1- بازار فیزیکی : در این بازار، انواع کالاهای قابل عرضه در بورس کالا مانند: مواد پتروشیمی، مواد شیمیایی، انواع مس، انواع مقاطع آهنی و. عرضه می‌شود.

2- بازار فرعی: کالاهایی مانند: ضایعات فلزی، املاک و . که در بازار فیزیکی پذیرش نمی‌شوند، در این بازار عرضه می‌گردند.

3- بازار مشتقه: در این بازار، قراردادهای اختیار معامله و آتی (که از نمونه های آن می‌توان به آتی سکه و آتی زعفران اشاره کرد) معامله می‌شود.

4- بازار مالی: این بازار که قراردادهای سلف موازی استاندارد، گواهی سپرده کالایی و صندوق سرمایه‌گذاری کالایی و… در آن داد و ستد می‌گردد، نمونه ای از بازار بورس کالا می باشد.

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد بورس کالا به مقاله چگونه وارد بورس کالا شویم مراجعه کنید.

5.شركت سپرده گذاری مركزی اوراق بهادار و تسويه وجوه

سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه (سمات)، شرکتی است که امور مربوط به ثبت،‌ نگهداری، انتقال مالکیت اوراق بهادار و تسویه وجوه را انجام می‌دهد. این شرکت از طریق افزایش کارایی پایاپای، تسویه معاملات و کاهش هزینه های معاملاتی، نقش مهمی برعهده دارد.